معلم، مدیریت کلاس، موانع و راهبردها
معلم، مدیریت کلاس، موانع و راهبردها
مقدمه
پیشرفت هر جامعه به‌چگونگی کیفیت آموزش و پرورش آن جامعه بستگی دارد.کلاس، مرکزی برای نظام پویای تعامل انسان است. هر روز هزاران رفتار کلامی وغیرکلامی‌به‌طورفردی‌وجمعی‌در کلاس‌اتفاق‌می‌افتدکه‌در جای خود قابل تأمل است.
فنون مدیریت
معلم، مدیریت کلاس، موانع و راهبردها
مقدمه
پیشرفت هر جامعه به‌چگونگی کیفیت آموزش و پرورش آن جامعه بستگی دارد.کلاس، مرکزی برای نظام پویای تعامل انسان است. هر روز هزاران رفتار کلامی وغیرکلامی‌به‌طورفردی‌وجمعی‌در کلاس‌اتفاق‌می‌افتدکه‌در جای خود قابل تأمل است.
فنون مدیریت کلاس به‌وسیله‌ی عوامل مشخص‌کننده‌ی موقعیت معلم ودانش‌آموز اندازه‌گیری می‌شوند و نگرش‌های دانش‌آموزان در کلاس رسمی و رشدآنان با مهارت‌های مدیریتی معلم در کلاس توسعه می‌یابد.
مدیریت کلاس اولین سطح مدیریت آموزشی است و پایه‌ی سطوح بالاتر مدیریت‌یعنی مدیریت مدرسه، مدیریت ناحیه و مدیریت کل نظام آموزش و پرروش محسوب‌می‌شود و در شکل دادن به‌ساختار آموزش و فرایند تدریس و ساخت شخصیت وروند ذهنی، عاطفی، آموزشی و تربیتی دانش‌آموزان نقش اساسی دارد (صباغیان،1380).
گرچه کارایی معلم براساس نگرش، نیات و شخصیت از یک سو و همه جانبه بودن‌او بر اساس مهارت در توانمندسازی دانش‌آموزان از سوی دیگر سنگ بنای مدیریت‌کلاس درس است، اما معلم به‌مهارت‌ها و فنونی سازمان دهنده نیاز دارد تا شرایطبهینه‌ای را برای تحقق یادگیری خلق کند (تاج‌الدین، 1382).
پس بسیار شایسته است که مدیریت کلاس و اهم مطالب مربوط به‌آن بررسی شده‌و موانع و مشکلات مدیریت مؤثر بررسی شده و راهبردهایی جهت مقابله و رفع موانع‌مدیریت کلاس تحلیل و ارائه گردد تا بتوانیم با به‌کارگیری راهبردها بر مشکلات فائق‌آمده و محیط کلاس را به‌محیطی جذاب، شاد و مثبت جهت حداکثر تعامل ویادگیری تبدیل کنیم.
تعاریفی از مدیریت کلاس
موضوع مدیریت در کلاس درس یکی از مباحثی است که در ارتقای کیفی نظام‌آموزش و پرورش تأثیر به‌سزایی دارد. پیش از بیان تعریف‌های مدیریت کلاس، بهتراست چند تعریف از مدیریت بیان شود.
پرداختچی (1372) مدیریت را کار کردن با افراد و به‌وسیله افراد و گروه‌ها برای‌تحقق اهداف سازمانی بیان می‌کند. چنان‌چه بخواهیم این تعریف را به‌مدیریت‌کلاس مربوط سازیم، در این تعریف اهمیت مشارکت معلم به‌عنوان رهبر و راهنمای‌دانش‌آموزان بیشتر ملحوظ است. او هم‌چنین مدیریت را مجموعه‌ی فرایندهایی‌می‌داند که از طریق آنها منابع انسانی و مادی مناسب و مورد نیاز فراهم می‌گردد و ازطریق نفوذ به‌رفتار و افراد در جهت تحقق اهداف سازمان اثربخش می‌گردد. در این‌تعریف استفاده بهینه از ابزار و وسایل کمک آموزشی در جهت رشد یادگیری که هدف‌اصلی مدرسه و کلاس درس است تحقق می‌یابد.
صفوی (1372) مدیریت کلاس درس را >رهبری کردن امور کلاس درس از طریق:تنظیم برنامه‌ی درسی، سازماندهی مراحل کار و منابع، سازماندهی محیط به‌منظوربالا بردن کارایی، نظارت بر پیشرفت دانش‌آموزان و پیش‌بینی مسایل بالقوه< می‌داند.
رئوفی (1377) مدیریت کلاس درس را این‌گونه تعریف می‌کند: >مدیریت کلاس‌عبارت است از هنر به‌کاربردن دانش تخصصی و بهره‌گیری از مهارت‌های کلاسداری‌در هدایت دانش‌آموزان به‌سوی اهداف مطلوب مورد نیاز دانش‌آموزان و جامعه<.
مدیریت کلاس کلیه‌ی تصمیم‌گیری‌ها و اعمالی را که برای نظم دادن به‌کلاس لازم‌است و تحت عنوان انضباط(83) مطرح می‌شود، شامل می‌گردد. منظور از این‌گونه نظم،مدیریت، نگهداری و یا فراهم کردن محیطی است که در آن یادگیری صحیح همراه باکاهش مسایل و مشکلات برای دانش‌آموزان انجام می‌شود (گینات، 1973، ترجمه‌سرتیپی 1371، ص 305).
به‌نظر اسکریونر(84) (1994) مدیریت کلاس درس به‌مفهوم >ایجاد شرایط لازم‌برای تحقق یادگیری است.< بر این اساس می‌توان نتیجه گرفت که مهارت‌های‌مدیریت کلاس درس سنگ بنای کل موفقیت در تدریس است.
اهداف عمده‌ی مدیریت کلاس درس
روش معلم در مدیریت کلاس براساس جهت‌گیری‌های انسانی در محیط کلاس‌است. معلم باید به‌دانش‌آموزان به‌عنوان افراد مجزا و مستقل نگاه کند و راه‌های‌مناسب برای پذیرش و اجرای رفتاری خاص را در هر دانش‌آموز پیدا نماید.
از نظر بیکرووستراپ(85) (2000)، اهداف عمده‌ی مدیریت کلاس درس شامل‌موارد زیر است:
1 - برنامه‌ریزی درسی بر پایه‌ی آمیزه‌ای از تنوع و هدف
2 - ارائه‌ی دستورالعمل‌های شفاف به‌دانش‌آموزان در مورد فعالیت‌های درسی
3 - هدایت و نظارت بر یادگیری و فعالیت‌های دانش‌آموزان
4 - بکارگیری ابزارهای آموزشی و منابع یادگیری و تدریس
5 - حرکت منطقی از یک مرحله از تدریس به‌مرحله دیگری از تدریس
6 - زمان‌بندی فعالیت‌های کلاسی و ایجاد توازن در آنها
7 - شروع و خاتمه هدفمند درس
پس دیده می‌شود اصطلاح مدیریت کلاس با اصطلاح نظم و انضباط معادل نبوده‌و مدیریت کلاس را می‌توان مجموعه‌ای از برنامه‌ریزی‌ها و اقداماتی دانست که معلم‌برای اطمینان یافتن از اثربخشی و کارایی یادگیری در کلاس انجام می‌دهد معلمانی‌که در امر مدیریت کلاس موفق هستند نظم و انضباط را در جایگاه مناسب آن در کل‌صحنه‌ی آموزش قرار می‌دهند. با اجرای طرح‌ها و برنامه‌های مدیریت کلاس معلم نه‌تنها امیدوار است که میزان یادگیری دانش‌آموزان فزونی یابد، بلکه هم‌چنین به‌آنان‌کمک می‌کند که متوجه‌ی رفتار خود باشند و آن‌را اصلاح نمایند (صیامی، 1380).
عناصر مؤثر بر مدیریت کلاس
در مدیریت کلاس عوامل و عناصر گوناگونی دخیل هستند. مدیریت کلاس شامل‌روش‌های عادی مدیریتی، آموزشی و رفتارهای تعاملی کلاس و عناصر دیگری است.بختیار نصرآبادی و نوروزی (1382) روی شش عنصر راه‌بردی مؤثر به‌شرح زیرتأکید دارند:
1 - برنامه‌ریزی: معلمانی که برنامه‌ریزی می‌کنند انتظارات خود را به‌دانش‌آموزان‌منتقل می‌نمایند در نتیجه پیشرفت علمی و یادگیری آنان‌را بالاتر می‌برند.
2 - وضع قوانینی ساده و مؤثر: هدف قوانین مدرسه و کلاس افزایش پیشرفت‌اجتماعی و علمی دانش‌آموزان است (کانجلوسی(86)، 1990). معلمانی که مدیرانی‌مؤثر به‌حساب می‌آیند به‌فراگیرانشان یاد می‌دهند که چطور به‌قوانین عمل کنند وعمل به‌آن‌را ادامه دهند. در قوانین کلاسی کارهای عادی کلاس سازماندهی می‌شود.سادگی در فهم و عمل به‌قوانین مؤثر است.
3 - بازخورد مثبت در آغاز کار: معلمان موفق شیوه‌های تدریس و کنترل کلاس رادر آغاز سال تحصیلی با دانش آموزانشان به‌بحث و تبادل نظر می‌گذراند وفرصت‌هایی را فراهم می‌کنند تا دانش‌آموزان قوانین را با سؤال در مورد آنها خوب‌بفهمند (لومباردی(87)، 1992، تاوبر(88)، 1990(
4 - جهت‌دهی روشن و واضح و مثبت: اگرچه جهت‌دهی‌های آموزشی یاروش‌های کلاسی باید مختصر و واضح باشند، ولی با توجه به‌اهمیت جهت‌دهی‌ها،آنها باید مثبت باشند. جهت‌دهی‌های منفی باعث ایجاد روحیه‌ی شکست در دانش‌آموزان می‌شود.
5 - تصویرسازی سازماندهی و کنترل کلاس: معلمان مؤثر، رفتار دانش‌آموزان رادر کلاس درس خود به‌تصویر می‌کشند. آنان به‌هر دانش آموزی مسؤولیتی برای‌انجام کار در خلال فعالیت یادگیری ارائه می‌دهند و سپس تصویری برای آن چه که‌دانش‌آموز باید عملا انجام دهد به‌وجود می‌آورند.
6 - ثبت نمره‌ها وامتیازها: هر معلمی وظیفه‌ی ثبت نمره‌ها، میزان حضور ومشارکت در کلاس، مسایل مربوط به‌انضباط و ثبت دیگر جنبه‌های کلاس را بر عهده‌دارد و برای منصف بودن، منطقی بودن و با ثبات بودن، نیازمند به‌یک روش منظم‌برای ثبت و نگهداری اطلاعات و نمره‌ها است.
مرعشی (1371) در مورد اداره‌ی کلاس و عوامل مؤثر در آن در یکی از مقاله‌های‌خود می‌نویسد: اداره‌ی کلاس با محیط و موقعیت کلاس ارتباط دارد. موقعیت‌هاعبارتند از هدف‌های آموزشی، رفتار معلم، مشارکت شاگردان، زمان درس، عده‌ی‌دانش‌آموزان، وسایل و فضای کلاس و مانند آنها. وی هم‌چنین مسایل، عوامل وابزارهای مدیریت و سازمان کلاس درس را به‌هفت بخش زیر تقسیم‌بندی می‌کند:
1 - مدیریت و سازماندهی کلاس درس
2 - عوامل مؤثر در مدیریت و سازماندهی کلاس
3 - مسایل و مشکلات مدیریت کلاس
4 - برنامه‌های درسی و سازماندهی فعالیت‌ها
5 - نظم وانضباط
6 - تشویق و تنبیه
7 - ارزشیابی
موانع و مشکلات مدیریت کلاس:
در مدیریت کلاس با شرایط اقلیمی، جغرافیایی و شرایط کمی و کیفی واستانداردهای متفاوت و ضوابط موجود و جو کلاس، موانع و مشکلات مدیریتی‌مختلفی در کلاس ایجاد می‌شود. البته ابتدا باید تعریف روشن از موانع و مشکلات‌مدیریت کلاس داشته باشیم. منظور ما از مشکلات مدیریتی هرگونه موقعیتی است که‌محیط یادگیری را مختل می‌کند و یا موجب حواس‌پرتی دانش‌آموزان و یا معلم‌می‌شود.
صیامی (1380) به‌نقل از کیندزواتر(89) (1978) منشأ رفتارهایی که معلمان آنها رامشکلات مدیریتی تلقی می‌کنند را خود معلمان، مشکلات عاطفی دانش‌آموزان ورفتارهای غیرعمدی و ناپایدار دانش‌آموزان بیان می‌کند.
فرانسیس (1975) چهار منبع اصطکاک را با عنوان سر و صدا، وسایل، تحرک و پچ‌پچ توصیف کرده است. هیچ‌یک از این منابع به‌تنهایی برای اقتدار معلم مشکل مهمی‌محسوب نمی‌شود ولی چنان‌چه هر یک از آنها به‌شکلی نادرست اداره شود، می‌توانداز تحریکی جزیی به‌صورت برخوردی مهم ظاهر شود (صباغیان، 1380).
مطالعات نشان می‌دهد که اغلب 30 درصد یا بیشتر زمان آموزشی در هر روزبه‌صورت پیش‌بینی شده و یا پیش‌بینی نشده از بین می‌رود و از دست دادن زمان به‌هرعلتی که باشد تأثیر منفی بر پیشرفت علمی فراگیران می‌گذارد و شرایطی را برای‌مشکلات رفتاری دانش‌آموزان ایجاد می‌کند (اورتسون و هاریس(90)، 1992(
وقفه‌های هنگام راهنمایی‌های معلم قبل و بعد از یک بخش آموزشی، دلیل اکثرمشکلات مدیریتی کلاس و از دست دادن فرصت‌هاست. در طول کار روزانه‌اتفاق‌های پیش‌بینی نشده زیادی روی می‌دهند که این وقایع ممکن است به‌وسیله‌ی‌دانش‌آموزان، مربیان مدرسه و مشاهده‌کنندگان آغاز شود.
هر کلاسی دارای زنجیره‌ای از خصوصیت‌ها است که در مقایسه با کلاس‌های‌دیگر و با شخصیت و شیوه‌ی کار معلم فضای مربوط به‌خود را به‌وجود می‌آورد.برخی از ویژگی‌ها را در تمام کلاس‌ها می‌توان یافت و لازم است آنها را در حرفه‌ی‌معلمی و اداره‌ی کلاس مورد توجه قرار داد. (زمانی، 1379) به‌نقل از دویل(91)(1979) این ویژگی‌ها را چنین توصیف می‌کند:
1 - کلاس محیطی چند بعدی است.
2 - بسیاری از حوادث کلاس به‌صورت هم‌زمان روی می‌دهد.
3 - حوادث کلاسی نه تنها چند بعدی و هم‌زمان است، بلکه هر کدام از آنهابه‌لحظه‌ای خاص مربوط می‌شود. به‌عبارت دیگر اکثر اتفاق‌هایی که با هم در کلاس‌روی می‌دهد، نیاز به‌عکس‌العمل آنی و لحظه‌ای معلم دارد.
4 - علاوه بر آنی بودن، چند بعدی بودن و هم‌زمان بودن فعالیت‌ها، مهم‌ترین‌ویژگی هر کلاس این است که جریان فعالیت‌ها در کلاس بسیار غیرقابل پیش‌بینی‌است. اداره کردن چنین محیطی نیازمند تصمیمات آنی، سریع و مداوم است وبه‌مهارت‌های خاص مدیریتی نیاز دارد.
دانش‌آموزان مسأله‌دار و مدیریت کلاس
در واقع بسیاری از معلمان نمی‌دانند وقتی شاگردانشان با احساسات یا مسایلی‌روبرو می‌شوند، چه باید بکنند. به‌روی خودشان نیاورند و امیدوار باشند مسأله‌خودش حل شود؟ به‌دانش‌آموز بگویند مشکلات آنان به‌کلاس ربطی ندارد؟دانش‌آموز را نزد مشاور مدرسه بفرستند؟ رفتار وی را با تهدید و تنبیه سرکوب کنند؟و...
به‌طور یقین مسایل دانش‌آموزان نمی‌تواند در خانه بماند. شک نیست که آنان رابه‌مدرسه می‌آورند و وقتی به‌مدرسه آورده شد، به‌طور جدی مخل فرآیند یادگیری‌است و گاهی حتی در عمل یادگیری را غیرممکن می‌سازد. وقتی دانش‌آموزان گرفتاراحساسات شدید یا غم و غصه می‌گردند، چون امنیت آنان به‌مخاطره افتاده واحتیاجات جسمی‌شان اغنا نشده یا فکر می‌کنند کنار گذاشته شده‌اند و ارزشی ندارندیا مورد محبت نیستند، قدرت انجام کارهای مدرسه‌شان نقصان می‌یابد. در این‌اوقات به‌اجبار سعی معلم در تدریس کم و بیش به‌بن‌بست می‌رسد و حتی شاید عقیم‌بماند.
تلاش برای شناخت منشأ رفتارهای ناشایست دانش‌آموزان شایان توجه است. باآگاهی از منشأ این‌گونه رفتارها است که می‌توان برای شناخت علل آنها اقدامات‌مناسب به‌عمل آورد.
هر معلمی باید از شیوه‌های گوناگون مقابله با مشکلات مدیریت کلاس آگاهی کامل‌داشته باشد. به‌هنگام تعیین خط مشی مقابله با مشکلات مدیریت کلاس باید هدف‌اصلی خود را مشخص کند و از خود بپرسد که اقدامات او تا چه حد در رسیدن به‌آن‌هدف مؤثر خواهند بود.
کیندزواتر، (1978) یادآوری می‌کند که معلمان می‌توانند با بیان انتظارات خود دراولین روزهای آغاز سال تحصیلی و یا در اولین جلسه‌ی کلاس درس، به‌بهترین شکلی‌با مشکلات عاطفی دانش‌آموزان روبرو شوند. البته معلم باید انتظارات خود را درقالب جملات مثبت و محبت‌آمیز بیان کند تا دانش‌آموزان دریابند که این انتظارات‌ماهیت تنبیهی ندارند بلکه بخشی از مقررات عادی یک کلاس هستند. هوارد(92)،(1974) تأکید کرده است که معلمان هرگز نباید به‌منظور تقویت نظم و انضباط درکلاس به‌تهدید متوسل شوند. هم‌چنین او معتقد است که معلمان باید در جلو کلاس ازجر و بحث کردن با دانش‌آموزان اجتناب کنند (صیامی، 1380).
خانه و محیطهای خارج از مدرسه تأثیر عمده‌ای روی دانش‌آموزان و در نتیجه‌مشکلات کلاس درس و مختل کردن فعالیت‌های یادگیری دارند (تابر، به‌نقل از سرکارآرانی، 1379) معتقد است ما به‌عنوان معلم در مورد این عوامل کار زیادی نمی‌توانیم‌انجام دهیم. ما می‌توانیم آن سلسله عوامل درون مدرسه را که سبب تمایل دانش‌آموزبه‌یادگیری می‌شوند، مورد بحث قرار دهیم. وی به‌پیش‌نهادهایی در این خصوص‌اشاره می‌کند که در زیر، چند مورد از آنها آورده شده است.
توجه داشتن به‌دانش‌آموزان، محیط کلاس را به‌نحو مطلوبی سازماندهی کردن، درصورت امکان برخی از رفتارهای ناشایست را نادیده گرفتن، به‌دانش‌آموزان در یافتن‌راه حل مشکلاتشان کمک کردن، بدرفتاری دانش‌آموزان را به‌خود ارتباط ندادن، ازتجارب همکاران بهره گرفتن، به‌دانش‌آموزان مسؤولیت‌هایی در حد توانشان‌واگذارکردن، بدون ایجاد تشویق یا احساس تنبیه در دانش‌آموز، او را با یکی ازدانش‌آموزان کلاس دیگر جابه‌جا کردن و...
تفاوت‌های فردی دانش‌آموزان و مسایل و مشکلاتشان سبب می‌شود که در هنگام‌بروز، با این دانش‌آموزان متناسب با مقتضیات زمانی و شرایط و روحیه‌ی افراد و جوکلاس راهکاری مناسبی به‌کار برد و رویکرد مناسبی جهت حل مشکل اتخاذ کرد.
معلم و مدیریت کلاس
وظیفه‌ی معلم ساختن فرمول‌هایی برای مدیریت کلاس است. روش تدریس وفلسفه‌ای که براساس آن آموزش می‌دهد بر نحوه‌ی مدیریت کلاس مؤثر است ونحوه‌ی مدیریت کلاس نیز بر روش تدریس مؤثر بوده و تجارب موفقیت‌آمیز کلاس رابالا خواهد برد. همان‌طور که اکثر معلمان موفق و کارآزموده از روش‌های آزمایش‌شده و موفق استفاده می‌کنند.
وظیفه‌ی معلمی روز به‌روز پیچیده‌تر می‌شود، مرعشی (1371) در یکی ازمقاله‌های خود می‌نویسد: در دنیای کنونی نقش معلم از امر کننده یا ارباب وتلقین‌کننده‌ی دانش به‌تدریج به‌سوی رهبری و مدیریت برنامه‌ریزی شده تغییرکرده‌است. نقش جدید معلم اهمیت آموزش مدیریت کلاس درس را روشن‌تر می‌کند.اکنون معلم خوب یعنی یک روان‌شناس، یک جامعه‌شناس، یک کارشناس علوم‌تربیتی و سرانجام یک مدیر آموزشی است.
کونین(93) (1970) شیوه‌ی کار معلمان موفق و ناموفق را در اداره‌ی کلاس موردبررسی قرار داده است. به‌نظر او یکی از ویژگی‌های مهم معلم در اداره‌ی کلاس >توجه‌چندبعدی<است. یعنی این‌که معلم بتواند فعالیت لحظه به‌لحظه‌ی همه‌ی‌دانش‌آموزان را در کلاس زیر نظر داشته باشد و دانش‌آموزان نیز از این توانایی معلم‌خودآگاهی داشته باشند (صیامی، 1379).
بیکر و ستراپ (2000) مهم‌ترین چالش‌های معلمان در مدیریت کلاس درس‌به‌خصوص کلاس‌های پرتعداد را در موارد زیر می‌دانند:
1 - پرداختن به‌دانش‌آموزانی که توانایی‌های آنان بسیار متفاوت از دیگران است.
2 - جلب توجه همه‌ی دانش‌آموزان به‌درس
3 - انجام دادن کارهای شفاهی و کارهای گروهی
4 - ایجاد یا تقویت انگیزه دانش‌آموزان برای یادگیری
5 - نظارت بر رفتار دانش‌آموزان
6 - کمک به‌دانش‌آموزان ضعیف‌تر برای همگام کردن آنان با کل کلاس
7 - نظارت بر پیشرفت یکایک دانش‌آموزان
8 - تصحیح انبوهی از تکالیف نوشتاری
معلم به‌مهارت‌ها و فنونی سازمان دهنده نیاز دارد تا شرایط بهینه‌ای را برای تحقق‌یادگیری خلق کند. این مهارت‌ها و فنون در قالب مدیریت کلاس درس می‌گنجد.
ویژگی‌های عمومی معلمان نیز در زمینه‌ی مدیریت مؤثر کلاس تأثیر زیادی دارد.صیامی (1379) به‌نقل از بروفی و پوتنام(94) می‌گوید: هر معلم اثربخش باید فردی‌بشاش، خوش اخلاق، عاطفی، برخوردار از سلامت روانی و انطباق‌پذیر باشد. به‌طوردقیق‌تر، معلمان مؤثر و کارا افرادی هستند که باید بتوانند در لحظه‌های بحرانی‌خونسردی خود را حفظ کنند و بدون اتخاذ موضعی تدافعی یا سلطه‌جویانه‌به‌حرف‌های دانش‌آموزان گوش بدهند و از برخوردهایی که در آنان مسأله برد وباخت مطرح است، بپرهیزند و به‌جای پس‌روی، سرزنش، آزار و اذیت و دیگرواکنش‌های افراطی، موضع حل مسأله را برگزینند.
زمانی (1378) به‌نقل از ایزنر(95) (1982) می‌گوید: برخی از معلمان در هنر معلمی‌استعداد بیشتری دارند، اگرچه ممکن است به‌ضرورت در علم معلمی استعداد خوبی‌نداشته باشند. این معلمان می‌توانند به‌صورتی ماهرانه فضای کلاس را برای یادگیری‌مساعد و آن‌را دل‌انگیز کنند.
معلم باید قادر به‌توصیف دقیق و تخصصی رفتارهایی که به‌آنها اشاره می‌کند،باشد و روشن نماید که چگونه دانش‌آموزان می‌توانند الگوی کاربرد رفتارهای‌مطلوب در کلاس باشند (اورستون(96)، 1995).
راهبردهایی جهت مدیریت مؤثر کلاس
معلمان به‌مهارت‌های علمی و فنی خاصی نیاز دارند تا در مدیریت کلاس درس‌موفق شوند. مدیریت کلاس اولین سطح مدیریت آموزشی است و پایه‌ی سطوح بالاترمدیریت محسوب می‌شود.
لاسلت و اسمیت(97) (1375) توجه معلمان را نسبت به‌اهمیت مدیریت مؤثر درکلاس نه به‌عنوان صفت ساده‌ای که هر یک از معلمان آن را دارند، بلکه به‌عنوان‌مجموعه‌ای مرکب از مهارت، دانش و شناخت که می‌تواند پرورانده شود، جلب‌می‌نماید و تدریس را دارای چهار جنبه‌ی مدیریت، میانجیگری، اصلاح و نظارت‌می‌داند.
مرعشی (1371) معتقد است: در نظام آموزش و پرورش جدید، زمانی گفته‌می‌شود کلاس خوب اداره شده است که دانش‌آموزان بتوانند با شرکت مؤثر در جریان‌فعالیت‌های آموزشی مطالب درسی را به‌خوبی فرا گیرند و در طراحی و اجرای‌برنامه‌های تحصیلی سهیم باشند و معلم نیز عکس‌العمل فردی و جمعی دانش‌آموزان‌در تنظیم برنامه‌های درسی را مورد توجه قرار دهد.
جهت مدیریت کارآمد کلاس درس توجه به‌موارد زیر می‌تواند سودمند باشد:
1 - توجه به‌فضای کلاس
2 - اعمال کنترل
3 - پیش‌گیری از وقوع مشکلات
4 - تحسین و تشویق در خور و مناسب
5 - استفاده از شوخی در مواقع ضروری
6 - نظارت دائم بر جریانات کلاس
7 - شکل‌دهی محیط یادگیری
8 - فعال کردن کلاس
9 - ایجاد و تقویت روحیه‌ی آزادمنشی
10 - ایجاد زمینه‌ی مساعد برای مدیریت کلاس متکی بر پیش‌گیری (زمانی،1378(
یکی دیگر از ویژگی‌های مدیریت مؤثر کلاس، مهارت معلم در جالب وچالش‌انگیز کردن موضوع درسی برای دانش‌آموزان است. وان تیل(98) (1974) بااستناد به‌مطالعه‌ای در مورد معلمان بالتیمور، دریافت که معلمان موفق در کلاس‌داری‌برای ارائه‌ی موضوع درسی به‌گونه‌ای با نشاط و شورانگیز از رسانه‌های دیداری -شنیداری و تمهیدات مؤثر دیگر استفاده می‌کنند.
وی هم‌چنین نتیجه گرفت که مدیریت کلاس زمانی ساده‌تر خواهد بود که‌موضوع‌های درسی با علایق و نیازهای دانش‌آموزان هم‌خوانی داشته باشد (صیامی،1379). با توجه به‌مطالب بیان شده در کل مقاله، موارد زیر را می‌توان به‌عنوان‌راهبردهایی جهت مدیریت کلاس درس بیان کرد.
توانایی تغییر موضوع صحبت به‌گونه‌ای آرام و منطقی توسط معلم، حساسیت‌معلم در مورد توانایی دانش‌آموزان در انجام دادن فعالیت‌های گوناگون در زمان‌های‌متفاوت، توجه معلم به‌کل محیط آموزشی، توجه به‌شیوه‌ی سازماندهی کلاس، توجه‌به‌محیط فیزیکی کلاس، تفکر و برنامه‌ریزی برای آموزش مؤثر و مدیریت گروهی،تدوین و آموزش اصول و قواعد مربوط به‌کلاس، جلب مشارکت اولیای دانش‌آموزان‌به‌همکاری نزدیک در فرایند یاددهی - یادگیری، تدوین و به‌کارگیری راهبردهایی‌برای استفاده بهینه از فرصت‌ها در جریان آموزش، توجه به‌جلوگیری از بروزمشکلات انضباطی، فراگیری روش‌های گوناگون واکنش در برابر مشکلات‌دانش‌آموزان، مهارت در فنون ویژه‌ی کلاس‌داری، سعی در شناخت بیشتردانش‌آموزان، برخورد آرام، خونسرد و حرفه‌ای و استفاده از تجربه‌های همکاران وشرکت در کلاس‌های ضمن خدمت، آموزش مهارت‌های مدیریت کلاس و آشنایی باعلومی نظیر روان‌شناسی کودک و نوجوان و علوم تربیتی و...
در پایان ذکر این نکته نیز لازم است که برای کنترل کلاس و مدرسه لازم است که‌معلم با برخی انحراف‌ها که همیشه سلامت جوانان و بچه‌های هر جامعه را تهدیدمی‌کنند، آشنایی داشته باشند زیرا این مسایل نیز نظم و انضباط و مدیریت کلاس ومدرسه را به‌هم می‌ریزند.
نتیجه‌گیری
با توجه به‌این‌که آموزش و یادگیری بیشتر از طریق تعامل بین معلم و فراگیر درکلاس درس اتفاق می‌افتد، شایسته است عوامل مؤثر بر آن از طریق روش‌های علمی‌مورد بررسی قرار گیرد. در مدیریت اثربخش کلاس عوامل مختلفی از جمله وضعیت‌تربیتی، عوامل گوناگون فرهنگی، پایگاه اجتماعی و اقتصادی دانش‌آموزان، تجارب‌قبلی معلم، مهارت‌های دانش‌آموزان کلاس و نیز هدف‌های یادگیری مورد توافق معلم‌و دانش‌آموز دخالت دارند.
از جمله نتایجی که می‌توان از محتوای این مقاله به‌دست آورد این است که‌نمی‌توان جهت مدیریت کلاس به‌طور صریح و روشن فرمول‌هایی ارائه داد و به‌کارگرفت و سریع به‌نتیجه رسید، بلکه باید متناسب با فضا و جو کلاس و محتوای‌آموزشی و منابع و وسایل آموزشی و شرایط اجتماعی، اقتصادی، جغرافیایی و...دانش‌آموزان کلاس از راه‌کارهای مختلفی جهت مدیریت کلاس استفاده کرد و به‌این‌موضوع مهم توجه نمود که سعی شود از بروز مشکلات در کلاس تا حد امکان‌پیش‌گیری گردد و مدیریت کلاس را معادل مفاهیم انضباط یا تدریس صرف ندانست.
ایجاد نظم و هماهنگی، شرط لازم تدریس موفق است. اداره‌ی کلاسی کارآمد ومؤثر یگانه راهی است که به‌آموزش و یادگیری کارساز و مؤثر ختم می‌شود. ایجادنظم و هماهنگی شرط لازم یک آموزش سودمند است، ولی کافی نیست.
در پایان، شایان ذکر است که تمام مطالبی که در این مقاله مطرح شد به‌این منظوربود که معلمان محیط شاد و فعال و خلاقی را برای آموزش فراهم نمایند و برای کنترل‌کلاس و هم‌چنین افزایش یادگیری باید از روش آموزش مناسب استفاده کرد. معیارنهایی در هر کار آموزشی، موفقیت دانش‌آموزان است. پس باید محیط کلاس را به‌یک‌محیط جالب، مثبت و جذاب تبدیل کرد
منبع:
http://tamarkoz88.blogfa.com
