نظام ارزشیابی، منشا اضطراب و استرس دانش آموزان

نظام ارزشیابی، منشا اضطراب و استرس دانش آموزان

نظام ارزشیابی سنتی و کنونی مدارس همچنان مهمترین عامل استرس و اضطراب در دانش آموزان بوده و در نهایت به افت تحصیلی فراگیران منجر می‌شود.

نظام ارزشیابی سنتی و کنونی مدارس همچنان مهمترین عامل استرس و اضطراب در دانش آموزان بوده و در نهایت به افت تحصیلی فراگیران منجر می‌شود.

مسلما هدف اساسی از ارزشیابی در مدارس، ارتقای یادگیری دانش آموزان است اما ارزشیابی کنونی آموزشگاه‌ها هنوز دانش آموزان را دچار اضطراب می‌کند که این استرس در روزهای امتحانات بیش از سایر زمان‌ها نمود می‌یابد.

اگرچه در سال‌های اخیر ارزشیابی مستمر و توجه به آموزش مهارت‌های زندگی در مدارس دوره‌های ابتدایی و راهنمایی آغاز شده اما هنوز تکیه ارزشیابی دانش آموزان بر محور ارزشیابی کمی متمرکز است.

هنوز کتاب‌های درسی برپایه محفوظات به نگارش در می‌آید و محتوای آموزشی کمتر به مهارت‌های زندگی توجه می‌کند. در این نظام، ارزشیابی دانش آموز برپایه مقیاس نمره صفر تا ‪ ۲۰متکی بوده و تمام کوشش دانش آموز برای دستیابی به نمره معطوف است و سایر حیطه‌های یادگیری او به فراموشی سپرده می‌شود.

آموزش و پرورش اگرچه در سال‌های اخیر تلاش‌هایی در زمینه توجه بیشتر به ارزشیابی کیفی داشته اما نبود یک اراده محکم در این وزارتخانه و از طرفی همراهی نکردن اولیا و دانش آموزان ، این تلاش‌ها را بی‌ثمر گذاشته است.

افراط و تفریط در اجرای طرح‌ها و برنامه ها، بی‌ثباتی و تغییرات پیاپی در مدیریت‌ها و فقدان استفاده از نظرات صاحبنظران و کارشناسان از آفت های نظام آموزشی است که می‌تواند در اجرای برنامه‌ها اختلال ایجاد کند.

حرکت بسیار کند در اجرای برنامه‌ها نیز از دلایل دیگر این امر بوده که عمدتا ناشی از مقاومت در برابر تغییرات و عدم آموزش معلمان صورت می‌گیرد برای اجرای یک برنامه در نظام آموزشی لازم است که همه لوازم و امکانات آن از پیش فراهم شده اما بنظر می‌رسد هنوز این مورد در آموزش و پرورش نهادینه نشده است.

آموزش معلمان برای اجرای یک برنامه یا طرح و از طرفی آماده کردن دانش آموزان و اولیا جهت اجرای آن از ضروری‌ترین لوازم موفقیت یک برنامه در کلاس درس محسوب می‌شود.

آموزش و پرورش کشور سال‌ها برپایه ارزشیابی کمی مقیاس نمره صفر تا ‪۲۰ به ارزیابی آموخته‌های دانش آموز پرداخته و کنار گذاشتن این نوع ارزشیابی ، سال‌ها زمان می‌برد اما برای تغییر ارزشیابی کمی به کیفی، باید برنامه های متعادل کوتاه مدت و بلند مدت تدوین کرد و آن را با جدیت به مورد اجرا گذاشت.

ارتقای یادگیری، کاهش اضطراب و تنش روحی از مزایای ارزشیابی توصیفی و کیفی بوده بطوریکه تکیه مطلق به محفوظات دانش آموز نیز دراین گونه ارزشیابی کمتر دیده می‌شود.

اگر تا دیروز خواندن و نوشتن ملاک و معیار باسوادی فرد بود اما امروزه با توجه به فناوری‌های جدید و توسعه جهانی، شاخص‌های مهارت‌های زندگی، توانایی در استفاده از رایانه و تسلط به زبان انگلیسی نیز به آن افزوده شده پس ضروری است که نظام ارزشیابی بر مبنای آن تغییر کند.

در ارزشیابی کمی به آموزش مهارت‌های زندگی و همچنین توجه به سایر توانایی‌های دانش آموز نادیده گرفته می‌شود و بیشتر تکیه محتوای آموزشی بر محور یادگیری ذهنی دانش آموز متمرکز بوده که این محفوظات نیز پس از مدتی به فراموشی سپرده می‌شود.

در این روش، تمامی تلاش معلم، دانش آموز، والدین و کل نظام آموزشی معطوف به آزمون‌های نهایی و نمره آنهاست و ماحصل همه زحمت‌ها در نمره کمی صفر تا ‪ ۲۰خلاصه می‌شود.

این نمره، ملاک قضاوت وتصمیم‌گیری درخصوص دانش آموز است در حالی که سایر توانایی‌های دانش آموز از جمله مهارت و علایق او نادیده گرفته می‌شود.

ارزشیابی تحصیلی، فعالیتی است که معلم، در جریان تدریس خود انجام می دهد. این فعالیت، شامل جمع آوری اطلاعات و داوری درباره وضعیت یادگیری و پیشرفت دانش آموز است.

جمع آوری این اطلاعات از طریق شیوه‌های مختلف صورت می‌گیرد و نیازمند کسب مهارت و دانش کافی در این زمینه است. معلم باید با استفاده از نتایج حاصل از سنجش و ملاحظه اهداف و انتظارات آموزشی درباره وضعیت فرد، داوری کرده، ضعف‌ها و قوت‌های دانش آموز را مشخص کند و برای بهبود فعالیت‌های یادگیری به او توصیه‌هایی را ارائه دهد.

در الگوی ارزشیابی توصیفی، علاوه بر رشد بعد عقلانی دانش آموز، به جنبه های دیگر رشد، از جمله رشد ابعاد اجتماعی، عاطفی و جسمانی نیز توجه شده است. معلم در طول سال با مشاهده رفتار و عملکرد دانش آموز، گزارشی را از وضعیت او در حیطه‌های ذکر شده به شکل توصیفی، ارائه می‌دهد.

این گزارش باید دقیق و حساب شده باشد و به دور از اغراق، از الفاظ و کلمات مثبت استفاده شود. در این گزارش برای نمونه گزاره‌هایی در توصیف وضعیت دانش آموز نظیر : دقت کردن در رعایت نکات بهداشتی، کسب عادتهای مطلوب جسمانی، همکاری با دیگران، عمل به قوانین مدرسه ، احترام گذاشتن به دیگران ، شرکت در مباحث و گفتگوها و... بیان می‌گردد. این‌ها از جمله انتظاراتی است که در الگوی ارزشیابی توصیفی در زمینه توجه به حیطه‌های گوناگون رشد شخصیتی دانش آموز، مطرح شده است. انتظاراتی که در نظام سنتی، کاملا نادیده انگاشته شده است.

اطلاعات این نشانه‌ها ازطریق چک لیست ها،برگه‌های ثبت گزارش،پوشه‌های کار و آزمون‌های عملکردی معرفی شده در مدارک طرح، از دانش آموزان جمع آوری شده است.

اجرای آزمایشی طرح ارزشیابی توصیفی در مقطع ابتدایی از سال تحصیلی ‪۸۲-۸۳ با تحت پوشش بردن ‪ ۲۰۰کلاس پایه اول آغاز شد که در سال تحصیلی جاری به یکهزار و ‪۲۰۰کلاس درس رسید.

پس از پژوهش‌های انجام شده در خصوص نحوه اجرای طرح از سوی پژوهشگاه آموزش و پرورش، شورای عالی آموزش وپرورش مصوب کرد تا این طرح بدون هیچ افزایش پوششی در سالهای تحصیلی ‪ ۸۵-۸۶و ‪ ۸۶ -۸۷نیز به مدت ‪ ۲سال به اجرای آزمایشی درآید و مجددا ارزیابی‌هایی از روند اجرا صورت گیرد.

در گزارش تحقیقات گروه اندازه‌گیری و ارزشیابی آموزشی پژوهشگاه مطالعات آموزش وپرورش عمده نقطه قوت به عنوان دستاورد طرح، کاهش محسوس و بالای اضطراب دانش آموزان، بهبود نسبی نگرش دانش آموزان نسبت به کسب علم و دانش و گرایش به تحصیل ذکر شده است.

براساس این گزارش، وضعیت درس‌های انشا، جمله نویسی، خواندن، علوم و ریاضی دانش آموزان مشمول طرح ارزشیابی توصیفی نسبت به دانش آموزان غیر مشمول تفاوت داشته است.

این گزارش می‌افزاید: روش‌های کیفی یاددهی - یادگیری در کلاسهای مشمول طرح ، بهتر اجرا شده و زمینه گرایش دانش آموزان به ارزشیابی گروهی و فرایندی، اجرای روش تدریس فعال از سوی معلم، افزایش انگیزه و بازخوردهای فرایندی را فراهم کرده است.

در ارزیابی پژوهشگاه ،کمک به اجرای برنامه‌های زمینه ساز ایجاد تغییر و اصلاحات مناسب در آموزش و پرورش از دیگر دستاوردهای مثبت طرح ارزشیابی توصیفی بیان شده است.

این طرح همچنین زمینه ارایه و اجرای طرح‌های نوین در آموزش و پرورش و ایجاد تغییراتی در ساختار و تشکیلات تامین نیروی متخصص و سایر حوزه‌هایی که نسبت به آنها روحیه محافظه کارانه و رغبت کمتر به تغییر وجود داشته را فراهم کرده است.

با کاهش گرایش دانش آموزان و والدین به نمره ‪ ۲۰و افزایش گرایش معلمان به توسعه مهارتهای حرفه‌ای شواهدی بر ضعف دانش آموزان مشمول طرح ارزشیابی توصیفی در پیشرفت تحصیلی پیدا نشده است.

اگر چه پژوهشگاه در ارزیابی این طرح به نتیجه قطعی نرسیده اما برای کاهش اضطراب و استرس در بین دانش آموزان، توجه بیشتر آموزش و پرورش به اجرای طرح‌هایی مثل ارزشیابی کیفی و توصیفی بیشتر نمود می‌یابد.