چگونه کودک خود را تشویق کنیم؟
انجام دادن رفتارهای مطلوب نیازمند داشتن انگیزه ای قوی و مؤثر است. انگیزه ها بر دو نوع هستند:
۱- انگیزه درونی
۲- انگیزه بیرونی
برای کسانی که انگیزه درونی جهت انجام دادن رفتارهای خوب و مطلوب ندارند تشویق می تواند یکی از روشهای تربیتی محسوب شود.
ولی آیا تاکنون با خود اندیشیده ایم که:
- میزان تأثیرگذاری تشویق به چه میزان است؟
- اثرات منفی تشویق چیست؟
- از چه راه هایی می توان تشویق کرد؟
- چه نسبتی بین رفتار مطلوب با نوع تشویق وجود دارد؟
- اثر «تشویق» در رفتار فرد همیشگی است؟
- تشویق کننده چه ویژگی هایی باید داشته باشد؟
- چه عواملی را در تشویق بایستی مدنظر قرار داد؟
- در چه گروه سنی بیشتر تأثیرگذار است؟
- …
چون انسان موجودی است که انگیزه خویشتن دوستی در او بسیار نیرومند است و طبیعت او به گونه ای است که اگر در انجام اموری پاداش بگیرد ، معمولاً آن امور را هم بهتر انجام می دهد و هم احتمال تکرار آن افزایش می یابد ، از این رو «تشویق» همواره به عنوان یک روش تربیتی برای پایداری و تثبیت رفتارهای خوب و مناسب فرزندان به کار می رود.
در این مقاله ضمن طرح سئوالات فوق به جست و جوی پاسخ بعضی از آنها بر می آییم.
تشویق:
به معنی قدردانی ، تشکر ، تعریف ، پاداش دادن ، و ابراز رضایت از رفتار فرد می باشد.
به معنی تقویت و ترغیب تکرار رفتارهای مطلوب فرد است.
به معنی ارائه محرک مناسب با نیازهای فرد است که پس از بروز یک رفتار مطلوب به منظور افزایش احتمال تکرار آن انجام می شود.
فواید تشویق:
۱- رضایت خاطر را تأمین می کند.
۲- اعتماد به نفس را افزاییش می دهد.
۳- موجب شکوفایی استعدادهای درونی می شود.
۴- دلگرمی و امید به فعالیت را در پی دارد.
۵- احساس خودارزشمندی را تقویت می کند.
۶- نیازهای روانی را تأمین می کند.
۷- کمبودهای عاطفی و اجتماعی را جبران می کند.
۸- موجب احساس آرامش می شود.
۹- زمینه اصلاح رفتار را فراهم می کند.
۱۰- موجب انجام دادن بهتر فعالیت ها می شود.
۱۱- تحمل دشواری کار را آسان می کند.
۱۲- رغبت به کار را افزایش می دهد.
۱۳- کمبودها و حقارت های عاطفی و اجتماعی را کاهش می دهد.
۱۴- عامل تغییر دهنده و جهت دهنده رفتار است.
اثرات زیانبار تشویق:
اگر به کارگیری از روش «تشویق» بیش از حد لازم باشد و یا در موقعیت مکانی و زمانی مناسب اعمال نشود و یا اصول تشویق رعایت نشود احتمال بروز اثرات سوء وجود دارد از جمله:
۱- مانع رشد انگیزه های درونی می شود.
۲- توقعات و انتظارات تصنعی کودک را افزایش می دهد.
۳- حس خودبزرگ بینی و غرور را تقویت می کند.
۴- بین انتظارات خانه و مدرسه و جامعه تعارض به وجود می آورد.
۵- عادات ناآگاهانه جایگزین صفات آگاهانه می شود.
۶- هدفهای جزئی و فرعی جایگزین هدف های اصلی و معنوی می شود.
۷- تشویق که وسیله تربیت است ، خود به هدف تبدیل می شود.
۸- فریب و تظاهر و ریاکاری را افزایش می دهد.
۹- مانع بروز خلاقیت می شود.
۱۰- مانع از درک تمجید و تشویق حقیقی می شود.
۱۱- هدف ، نه رسیدن به عمق و کیفیت بلکه رسیدن به نتیجه می شود.
۱۲- رقابت جایگزین رفاقت می شود.
انواع تشویق:
۱- مادی: مانند انواع خوراکی ها ، پول ، جایزه ، نمره خوب ، تقدیرنامه ، مدال و نشان ، ترقی درجه و رتبه اداری برای بزرگسالان و …
۲- رفتاری: مانند سر تکان دادن به نشانه تأیید ، لبخند زدن ، دست زدن روی شانه یا کتف ، بوسیدن ، نوازش کردن ، پارک و مسافرت بردن و …
۳- کلامی: مانند بله ، بسیار خوب ، عالیه ، خوشم آمد ، به تو افتخار می کنم ، خیلی بهتر شد ، چه خوب شد ، زنده باد ، چه خوب انجام دادی ، آفرین صد آفرین هزار آفرین ، مرحبا ، بله درست است ، موافقم ، من علاقه و پشتکار شما را تحسین می کنم ، این دفعه خیلی بهتر شد و ..
چکیده برخی از یافته های پژوهشی در مورد اثرات تشویق:
تشویق بیش از تنبیه در پیشرفت رفتاری و درسی کودک مؤثر است.
تشویقِ بیش از حد در دراز مدت ، مانع پیشرفت خود به خودی کودک می شود.
تشویق بیرونی در مقاطع پایین تر سن ، مؤثرتر از مقاطع بالاتر سنی است.
تشویق های مادی و حسی و ملموس در مقاطع سنی پایین تر مؤثر از مقاطع سنی بالاتر است.
تشویق های یکسان برای افراد مختلف نتایج متضاد و متفاوتی دربر دارد.
تشویق های مختلف بر یک فرد مشخص نتایجی متفاوت به بار می آورد.
ناهماهنگی روش های تشویق تنبیه در خانه و مدرسه منجر به اختلال رفتاری و درسی در کودک می شود.
اگر تشویق بیش از حد انتظار طبیعی کودک و یا کمتر از حد انتظار کودک باشد اثرات نامطلوب دارد.
تشویق درونی با خودپنداری مثبت ارتباط معنی دار دارد.
تشویق بیرونی در سنین پایین همراه با تقویت های درونی باعث تقویت احترام به نفس کودک می شود.
اصول تشویق:
۱- علت تشویق بایستی مشخص باشد تا کودک دلیل تشویق خود را بفهمد.
۲- رفتار فرد بایستی مورد تشویق قرار گیرد نه کل شخصیت او ، مثلاً بگوییم: «آفرین به تو که برای من خرید کردی» نه اینکه بگوییم: «تو چه پسر خوبی هستی»
۳- بهتر است بلافاصله بعد از انجام کارِ مطلوبِ فرد انجام شود.
۴- تشویق بایستی طبیعی ، واقعی و به دور از فریب و ریا باشد.
۵- بهتر است هر فرد با خودش مقایسه شود مثلاً نمره چهار او اگر به هفت رسید ، این پیشرفت او می تواند قابل ستایش باشد.
۶- میزان تشویق بایستی با کار کودک متناسب باشد یعنی پاداش همگام با موفقیت های تدریجی او از کم به زیاد در حرکت باشد و پاداش های بزرگ برای کارهای بزرگتر درنظر گرفته شود.
۷- تشویق همیشگی نباشد بلکه گاه به گاه و در برابر کارهای ممتاز باشد.
۸- تشویق با سن ، جنسیت ، نیازها ، شرایط ، موقعیت ، شخصیت و … فرد متناسب باشد.
۹- تشویق در بین همسالان و دوستان مؤثرتر از تشویق به تنهایی است.
۱۰- بیشتر یا کمتر از حد انتظار او نباشد.
۱۱- دقت شود که تشویق ، صورت رشوه به خود نگیرد که هر کاری را به خاطر پاداش انجام دهد.
۱۲- تحسین و تشویق بیش از حد و بی جا موجب غرور و تکبر می شود.
۱۳- به مرور پاداش های بیرونی به پاداش های درونی تبدیل شود یعنی او خودش از انجام دادن آنها لذت ببرد.
۱۳- از چیزهایی برای پاداش استفاده کنیم که برای او خوشایند باشد.
۱۴- به گونه ای باشد که فرد خود را مستحق آن تشویق دانسته و از تأیید درونی او برخوردار شود.
۱۵- اگر مربیان جهت تشویق کودک وعده ای به او دادند حتماً به عهد خود وفا کنند.
۱۶- جایگاه و شخصیت تشویق کننده باید نزد تشویق شونده محترم باشد.
منبع: مؤسسه فرهنگی آموزشی اشاره
