اضطراب
دریافت کارنامه تحصیلی معمولا برای دانش‌آموزان و والدین آنها با اضطراب و دلهره همراه است و این استرس در میان دانش‌آموزانی که به هردلیل امتحان خود را باموفقیت برگزار نکردند، بیشتر دیده می‌شود. بدون شک همه دانش‌آموزان در امتحانات
دریافت کارنامه تحصیلی معمولا برای دانش‌آموزان و والدین آنها با اضطراب و دلهره همراه است و این استرس در میان دانش‌آموزانی که به هردلیل امتحان خود را باموفقیت برگزار نکردند، بیشتر دیده می‌شود. بدون شک همه دانش‌آموزان در امتحانات نتایج دلخواه و مناسب را بدست نمی- آورند و علت این مساله نیز به عوامل مختلفی بستگی دارد. ویژگی‌های فردی دانش‌آموز، عوامل آموزشگاهی، خانوادگی و اجتماعی می‌تواند در نحوه نتیجه‌گیری دانش‌آموز موثر باشد اما برخی از والدین بدون توجه به این مسایل، نتایج ضعیف درسی فرزندان خود را بر نمی‌تابند و پس از اطلاع از نمرات ضعیف فرزند خود، به آنها برچسب‌های ناروایی می‌زنند. زدن برچسب نه تنها هیچ کمکی برای پیشرفت تحصیلی دانش‌آموز نمی‌کند بلکه در اغلب موارد دانش‌آموز را از اشتیاق ادامه تحصیل و کسب موفقیت درسی هم باز می‌دارد. صدور کارنامه‌های دانش‌آموزان دوره‌ابتدایی و بعداز آن دوره راهنمایی چند روز دیگر آغاز می‌شود و باتوجه به سنین دانش‌آموزان یاد شده، نحوه برخورد با نتایج تحصیلی این گونه دانش‌آموزان ضروری به نظر می‌رسد. یک برخورد نامناسب می‌تواند همه تلاش‌های والدین، معلمان و مسوولان مدرسه را باناکامی روبه‌رو کند و به یقین این نتیجه مورد نظر هیچ یک از عوامل یاد شده نیست. کارشناسان تربیتی به خانواده‌ها توصیه می‌کنند که هنگام دریافت کارنامه دانش‌آموزان و اطلاع از نمرات ضعیف فرزندان خود، مواظب روح و روان آنها باشند و از سخت‌گیری و بی‌احترامی نسبت به آنها پرهیز کنند.
* مواظب شخصیت فرزند خود باشید. به او برچسب‌هایی نظیر تنبل، کودن، بی عرضه و غیره نزنید بلکه با تاکید بر نقاط مثبتش در وی انگیزه فعالیت ایجاد کنید.
* در هنگام دریافت کارنامه، بهتر است او را در موقعیت‌هایی قرار دهیم که فعالیت‌هایش توام با موفقیت و تجربه‌های شیرین باشد.
* همواره سعی کنید توانمندی‌های او را مد نظر قراردهید نه ضعف‌های او را.
* به تفاوت‌های فردی فرزندتان توجه کنید، مبادا او را با دیگران مقایسه کنید بلکه تنها می‌توانید نمرات او را با یکدیگر مقایسه کنید.
* توقع و انتظار از فرزندتان در حد توانایی‌هایی او باشد.
* وقتی نمرات فرزندتان ضعیف است تنها او را مقصر ندانید و این پرسش‌ها را از خود بپرسید که آیا الگوی تلاش و جدیت برای او بوده‌اید؟ آیا جریان تحصیل او را پیگیری کرده‌اید؟ آیا محیط خانه برای درس خواندن آماده بود؟ آیا دوستان او را می‌شناسید؟ و آیا ضعف جسمانی و بیماری نداشت؟
* چنانچه نمره خوب یا نسبتا خوب در کارنامه وجود دارد به آن اشاره کنید. اگر همه نمرات درسطح پایین است باز می‌توانید از نمرات دیگر بالاتر اشاره کنید و سپس علت ضعیف بودن نمرات را از فرزند خود جویا شوید و به به فرزندتان بگویید چه کمکی از دست ما بر می‌آید.
* با یکدیگر همه راه‌های ممکن را بررسی کنید و به او اطمینان دهید که شما حامی او هستید، او را دوست دارید. * اگر بعداز بررسی علل، درصدد رفع ضعف خود است، تا آن‌جا که امکان دارد شرایط فعالیت را برای او آماده کنید و به فرزند خود قوت قلب دهید و متذکر شوید که هنوز دیر نشده‌است.
* با نگاهدقیق به کارنامه نمرات درس‌های مختلف را با میانگین درس‌های کلاس مقایسه کنید و نمرات خوب و خوب‌تر را مورد توجه قرار دهید و برای تلاشی که در کسب آنها صورت گرفته وی را تحسین کنید.
* با کمک و تمایل فرزند خود،برنامه‌ای برای آمادگی و مرور درس‌های تجدیدی برای او تنظیم‌کنید تا دانش‌آموز از هم‌اکنون به فکر امتحانات مجدد (شهریور ماه) باشد.
* عدم موفقیت دانش‌آموز در درس‌ها نباید سبب محرومیت اواز تفریح، مسافرت، گردش با دوستان و استراحت شود بلکه باید برای همه کارهای او برنامهریزی کرد زیرا فرزند شما به همه آنها نیاز دارد.
* فراموش نکنیم که دانش‌آموز ناموفق نیز مانند سایر دانش‌آموزان حدود ۹ ماه تلاش کرد و برای موفقیت در امتحانات و ورود به سال تحصیلی آینده، نیاز به گردش و تفریح و استراحت کافی دارد.
* بامشاورمدرسه نیز مشورت کنید تا شمارا در پیداکردن بهترین راه‌حل و علت مشکل یاری کند
نگرش مطلوب به امتحان
1 - به‌عنوان والدین سعی کنیم برای این سؤال که امتحان از نظر ما چه اهمیتی دارد؟ پاسخ یافته و رفتار مناسبی داشته باشیم. بر این اساس چنانچه طرز برخورد ما با فرزندمان در مورد امتحان به‌عنوان امری برای شناخت میزان یادگیری مطالب و رفع نواقص آن باشد، مشکلی نیست. اما درصورتی که تأکید خاصی داشته باشیم و فرزند خود را مورد خطاب قرار داده و در مورد امتحان به او هشدار دهیم، موجبات ترس و اضطراب از امتحان را در وی فراهم آورده‌ایم.
2 - امتحان را در نظر دانش‌آموز بیش از حد بزرگ جلوه ندهیم، بلکه از امتحان به‌عنوان راهی برای تعیین سطح یادگیری و رفع مشکلات درسی، سخن بگوییم. در این صورت دانش‌آموز امتحان را به‌عنوان عامل مثبت در تحصیل می‌شناسد، نه عامل منفی که هدف آن مچ‌گیری اوست.
3 - اهداف امتحان را برای فرزند خود بازگو کرده، به روشنی مفهوم امتحان را به او تفهیم کنیم تا در نهایت به‌دلیل یادگیری مطلب درسی، مطالعه و فعالیت کند، نه برای امتحان و کسب نمره. به عبارت دیگر از راه طبیعی علاقه به یادگرفتن را در وی ایجاد کنیم نه با ترساندن از امتحان.
4 - توجه داشته باشیم که میزان و سطح یادگیری مطالب درسی توسط فرزندمان، دارای اهمیت است نه نمرات بالای او در امتحان. چه بسا فرزندانی که نمرات بالایی در امتحانات آورده‌اند اما مطالب درسی را پس از گذشت چند روز فراموش کرده‌اند و چه بسیار دانش‌آموزانی که در امتحان نمره بالایی نیاورده‌اند ولی مقدار قابل توجهی از مطالب درسی را به خوبی آموخته و آن را به‌طور عملی تجربه کرده‌اند.
5 -فرزندان خود را از نظر نمره‌های امتحانی با دوستان و همسالان و فرزندان بستگان و همسایگان مقایسه نکنیم. چه، این مقایسه موجب ایجاد ذهنیت منفی در او نسبت به امتحان شده، به تدریج اعتماد به نفس او را نیز از بین می‌برد.
6 - قبل از امتحان با دادن وعده‌هایی نظیر: اگر در این امتحان فلان نمره را بگیری، فلان جایزه را برایت تهیه می‌کنم فرزند خود را تحت فشار و اضطراب درونی قرار ندهیم بلکه همیشه این طور اظهار کنیم که تو سعی و تلاش خود را بکن تا بتوانی مطالب را خوب یاد بگیری.
7 - در مورد امتحان طوری با فرزند خود رفتار کنیم که او بتواند نظریات و نگرانی‌های خود را در مورد آن آشکارا بیان کند، حتی اگر شکست خورده باشد. در چنین وضعیتی لازم است علت‌ها را شناسایی کرده، او را راهنمایی کنیم تا از طریق برنامهریزی مناسب، ضعف‌های خود را شناسایی کند و با برطرف کردن آنها بر میزان یادگیری خود بیفزاید.
8 - توجه داشته باشیم، فرزندی که نمره خوبی در امتحان کسب نکرده از نظر شخصیتی فرد بدی نیست بلکه فعالیت او در زمینه فلان درس و امتحان در حد نمره‌ای است که به دست آورده
انواع اضطراب تحصیلی :
· اضطراب تسهیل کننده یا تسریع کننده : میزان متوسط اضطراب و فشار موجب تسهیل کارکردفرد می شود(براهنی 49)
· اضطراب ناتوان کننده :اگر اضطراب از حد معینی فراتر رود باعث پریشانی ، عدم تمرکز ، احساس درماندگی ، اختلال ذهنی ،شناختی و رفتاری /جسمی می گردد.
عملکرد ضعیف افراد مضطرب تنها به نقایص شناختی مربوط نمی شود. دراین افراد اضطراب می تواند مربوط به شایستگی و صلاحیت انجام امتحان ، نقص درروش های مطالعه و کمبود مهارت های امتحان باشد.
در اضطراب امتحان متغیرهای زیادی مؤثر می باشد که در این میان اضطراب عمومی و کلی مهم تر می باشد.
زمان شکل گیری اضطراب امتحان :
اضطراب امتحان در سنین 12ـ10 سالگی شکل می گیرد .
در 25% از دانش آموزان اضطراب امتحان آسیب زا بوده و با افزایش سن میزان آن افزایش می یابد.
نقش جنسیت در اضطراب امتحان :
به دلیل مسایل فرهنگی و نقش های جنسیتی دختران مضطرب تر از پسران هستند ،زیرا اضطراب توسط دختران و زنان پذیرفته شده است . (کریگ و دابسون 1995).
گسترش و ثبات اضطراب امتحان :
ساراسون (1973) اعتقاد دارد،اضطراب حالتی است که در تعامل والدین با کودک گسترش یافته و ثبات می یابد. او ادعا می کند والدین کودکان دارای اضطراب امتحان ، علاوه بر این که نیاز به محبت و امنیت آنها رانادیده می گیرند ،درکمک کردن به آنها نیز کارا نیستند. این اولیا فرزندان خود را بون توجه به علایق و استعدادهای آنهابرای کسب موفقیت مورد نظر خود تحت فشار قرار می دهند. در برخی موارد والدین آرزوهای تحقق نیافته ی خود را به فرزندانشان القا می کنند.
عوامل مؤثردرمیزان اضطراب امتحان :
· تنبیه کودک به واسطه ی نمره ی کم
· انتظارات معلم
· مهارت های تحصیلی و روش های مطالعه
· دشواری امتحان
· شرایط برگزاری امتحان
· هوش
· طبقه اقتصادی ،اجتماعی
· انگیزه پیشرفت
· نوع شخصیت
· و ...
·
عوامل بوجود آورنده ی اضطراب امتحان :
1. فردی: انتظاربیش از حد از خود/ضعف اعتماد به نفس/عدم باور مثبت نسبت به موفقیت / رقابت بیش از حد/عدم آمادگی و برنامه ریزی لازم / عدم تمرکزبر امتحان و درس خواندن /شخصیت مضطرب و کمال گرا/کم بودن انگیزه / هوش متوسط/ و...
2. خانوادگی :سخت گیری بیش از اندازه /عدم حمایت و تشویق /والدین مضطرب/اختلافات خانوادگی /رقابت غیر منطقی/تهدیدهای بی مورد/توجه بیش از حد به مسایل تحصیلی فرزند/ الگوهای خشک فرزندپروری/سرزنش و تنبیه / وضعیت اقتصادی پایین / عدم تشویق / و...
3. عوامل مدرسه ای : انتظارات غیر واقعی آموزگاران /محیط نامناسب امتحان / مقررات خشک/ نوع پرسش های امتحان / ایجاد رقابت های ناسالم / عدم توجیه دانش آموزان برای امتحان /عوامل مزاحم مثل سر و صداو نور/ تهویه ی نامناسب
نشانه ها و علایم اضطراب امتحان :
· oناراحتی های گوارشی ،آشفتگی معده ،سرگیجه، بی اشتهایی، حالت تهوع
· تپش قلب ، بی خوابی، تنگی و کوتاهی نفس
· لرزش در صدا ، ضعف ، عرق کردن
· لکنت زبان ،خشکی دهان
· عدم تمرکز ، ضعف خود پنداره ، آشفتگی ذهن ، ارزیابی غلط از توانایی های خود، افت تحصیلی ، بیزاری از مدرسه ، خطاهای ادراکی، حواس پرتی، هیجانات افراطی، کاهش سیستم ایمنی بدن
علایم اضطراب پس از امتحان :
· بی تفاوتی ساختگی و ظاهری
· احساس گناه ( چرا بیشتر مطالعه نکردم )
· خشم ( آموزگار نمی خواست من نمره ی قبولی بیاورم )
· سرزنش ( اگر کتاب درسی آنقدر خسته کننده نبود! )
· افسردگی ( دلیلی نمی بینم که بعد از امتحان در مدرسه بمانم)
·
درمان های روان شناختی ،دارودرمانی یا هردو ؟
مطالعات نشان داده است که انواع خاص مداخله های روان شناختی نه تنها از دارو نماهای معتبرمؤثر- تر هستند بلکه بهتر از رویکردهای دارویی موجود بوده و دست کم در موقعیت قابل قبولی قرار دارند . مداخله ی روان شناختی اثر دراز مدت و حتی بیماران تا دوسال بعد نیز وضعیت بهبود خود را حفظ می - کنند ، درحالی که داروها عوارض جانبی مانند گیجی ،خشکی دهان را ایجاد نموده و قطع آن نیز به دلیل وابستگی جسمی و روانی فرد را دچار مشکل می نماید .
شیوه های درمانی شناختی ـ‌درمانی
1. تن آرامی
2. حساسیت زدایی منظم
3. ایمن سازی در مقابل استرس
4. آموزش مهارت های مطالعه
5. مقابله با باورهای غیر عقلانی و غیر منطقی
6. ایمن سازی در مقابل استرس
7. روش پس خوراند زیستی ( افراد به گونه ای به دستگاه های هدایت کننده متصل می شوند تا بتوانند پیوسته اطلاعات دقیقی درباره ی فعالیت های فیزیولوژیکی خود مانند ضربان قلب یا تنش عضلانی رادر اختیار داشته باشند . براساس دستور العمل های درمانگر و توجه به علامت های دستگاه هدایت کننده بیماران به تدریج می آموزند که فعالیت های ارادی و حتی فعالیت های فیزیولوژیکی غیر ارادی خود را مهار کنند . )
8. آموزش توجه (عدم توجه به محرک های نامربوط به تکلیف و توجه به محرک های مربوط به تکلیف)
نقش اولیای مدرسه در کاهش اضطراب امتحان :
- عدم ایجاد ترس و واهمه از امتحان در دانش آموزان ( جلسه ی امتحان نه انتقام)
- اطمینان خاطر به دانش آموزان درراستای طراحی سؤالات از متن کتاب
- گنجاندن سؤالات دشواردر شماره های آخر
- اجتناب از ایجاد رقابت ناسالم در میان دانش آموزان
- هدف امتحان ارزیابی از دانسته های دانش آموزان می باشد نه آنچه را که نمی دانند
- توجه به اصول سنجش و اندازه گیری خصوصاً سطح دشواری سؤالات
- اجرای امتحانات مستمر و خودآزمایی به منظور آشنا کردن دانش آموزان با سؤالات و نحوه ی امتحان
- کاهش اعتبار نمره و ارزش گذاری به فعالیت های علمی و تحقیقات
- آموزش های جبرانی
- اجرای مسابقات علمی متعدد
- و ...
نقش مدیر در کاهش اضطراب امتحان :
· اعلام برنامه ی امتحان به دانش آموزان یک هفته قبل از امتحان
· تنظیم زمان آزمون ها با توجه به سختی و آسانی دروس
· اجتناب از برگزاری امتحانات با وقت بسیار کم
· هدایت دانش آموزان به محل برگزاری امتحان چند دقیقه قبل از شروع آزمون
· پیش بینی محل برگزاری و امکانات مناسب مانند تهویه ، نور کافی ، دمای مناسب ، صندلی ، حذف عوامل مزاحم صوتی و ... جهت اجرای آزمون
· توسل به دعا و نیایش و توکل به خدا هنگام شروع امتحان
· عدم جابجایی دانش آموزان هنگام شروع امتحان
· حضور معلم در جلسه و بیان جملات آرامش بخش به دانش آموزان
· عدم گفتگو با دانش آموز در زمان امتحان
· عدم توقف مراقبین بالای سر دانش آموزان
· عدم گوشزد نمودن مراقبین به جواب اشتباه سؤال
· اجتناب از برخورد شدید با دانش آموزان خاطی
· پیش بینی سیستم تهیه سؤالات امتحانی با کیفیت بالا و خوانا و مناسب
· عدم گفتگو با دانش آموزان حین امتحان
نقش خانواده در کاهش اضطراب امتحان :
· جو عاطفی دور از تنش و مشاجره
· محدود نمودن میهمانی و رفت و آمدهای مکرر
· توجه به خواب ، استراحت و تفریح دانش آموزان
· کاهش یا حذف وظایف محوله ی خانگی به دانش آموزان
· حمایت عاطفی و اطمینان بخشی دردوران امتحانات به دانش آموزان
· کاهش زمان تماشای تلویزیون تا حد امکان
· خودداری از ایجاد ترس ودلهره در دانش آموزان
· خودداری از فشار و توقع بیش از برای مطالعه از دانش آموزان
· خودداری از سرزنش دانش آموزان به واسطه ی امتحان ناموفق
· خودداری از حبس نمودن دانش آموزان جهت مطالعه
· ü پیش بینی تغذیه ی مناسب و قوی ویژه ی دانش آموزان در ایام امتحانات و عدم مصرف مواد کافئین دار مانند : نوشابه ، قهوه و غذاهای ادویه داردربرنامه ی غذایی
· عدم بروز انتظار بالا و کمال گرایی از فرزندان از سوی خانواده نسبت به نمرات بالا
· عدم مقایسه فرزندان با یکدیگر و با دیگران
· عدم تأکید مکرربه درس خواندن
· ایجاد انگیزه ، تقویت روحیه با ارایه ی پاداش و تقویت های مطلوب
· مروربرگه های امتحانی فرزندان به منظور شناسایی ورفع نقاط ضعف درسی آنان
· مصرف عرق نعناع ، دوغ ، عرق بیدمشک و کاسنی
نقش دانش آموزان در کاهش اضطراب امتحان :
· توسل به دعا و نیایش و توکل به خدا هنگام امتحان
· تقسیم مباحث کتاب ومطالعه ی به مرور دروس
· تنظیم وقت با برنامه ی امتحانی
· بستن کتاب وتکرار مطلب آموخته شده به منظور کاهش اضطراب
· تکرار جملاتی مانند : « شروع هرکاری درابتدا آنطور که باید خوشایند نیست ، وقتی که پیشرفت کردم انگیزه ی بیشتری پیدا خواهم نمود. » به منظور کاهش اضطراب و افزایش اعتماد به نفس
· شب امتحان زمان مرور درس است .
· اضطراب نوعی احساس فریب انگیز است که به شما القا می کند از پس هرکاری که قراراست انجام دهید بر نمی آیید. پس در شرایط اضطراب دست از تلاش و کوشش برندارید و به مطالعه ی درس امتحانی مشغول شوید .
· بیان اضطراب و قلمداد نمودن اضطراب امتحان به عنوان یک اختلال جزیی
· استراحت و غذای کافی جهت شب امتحان
· حفظ سلامتی و آرامش روانی در دوران امتحان
· نشستن روی صندلی امتحان و کشیدن چند نفس عمیق
· رهانمودن عضلات بدن و تنفس عمیق
· پوشیدن لباس مناسب و خوردن تغذیه ی کافی قبل از امتحان
· خودداری از القای منفی مانند : من حتماً قبول نخواهم شد.
· ابتدا سؤالات آسان را پاسخ دهید
· به اتفاقات و رخدادهای خاص درجلسه توجه نکنید.
· از نشستن در کنار دانش آموزان مزاحم خودداری کنید.
توصیه های ویژه آغاز امتحانات دانش آموزان ( روش های صحیح مطالعه ):
بارها شنیده ایم که دانش آموزان می گویند : «دیگر حال و حوصله خواندن این کتاب راندارم »و یا « 10 بار خوانده ام و تکرار کرده ام ولی باز یاد نگرفتم » در این مورد مشکل چیست ؟ مطمئناً اگر چنین باشد، مطالعه کاری سخت و طاقت فرسا است . اما چنین نیست. واقعیت این است که این گروه از فراگیران ، روش صحیح مطالعه رانمی دانند و متأسفانه درمدرسه نیز چسزی راجع به چگونه درس خواندن نمی آموزند. یادگیری و مطالعه ، رابطه ی تنگاتنگ و مستقیم بایکدیگر دارند، تاجایی می توان این دو را لازم و ملزوم یکدیگر دانست ، برای اینه میزان یادگیری افزایش یابد باید قبل از هرچیز مطالعه ای فعال و پویا داشت . برای داشتن مطالعه ای فعال و پویا نوشتن نکات مهم در حین خواندن ضروری است تا برای مرور مطالب ، دوباره فعال و پویا نوشتن نکات مهم حین خواندن ضروری است تا برای مرور مطالب ،
مزایای شیوه ی صحیح مطالعه :
1. کاهش زمان مطالعه
2. افزایش میزان یادگیری.
3. طولانی تر نمودن مدت نگهداری مطالب درحافظه
4. بخاطر سپاری آسان اطلاعات
