چگونه می توانم انگیزه دانش آموزان کلاس سوم شهیدبرونسی آموزشگاه پژمان را برای شرکت در نمازجماعت مدرسه
مدرسه من در منطقه3 شهرداری واقع در بلوار راه آهن مشهداست دارای 11کلاس با۳۴۰دانش آموزدرسه پایه وکارگاه حرفه وفن البته نه خیلی مجهزوکتابخانه ای کوچک ونمازخانه نسبتا"بزرگ با ۳۰ نفر کادرآموزشی ودفتری شامل مدیریت-یک معاون آموزشی-یک معاون پرورشی-یک معاون فناوری اطلاعات-یک معاون اجرایی و۲۵ دبیر میباشد.
خانواده و دانش آموزان آن تقریبا از نظر اقتصادی و اجتماعی وضعیت مطلوبی دارند. تحصیلات والدین اکثرا دیپلم یا زیر دیپلم وتعدادی هم مدرک کارشناسی و بالاتر دارند است و بیشتر خانواده ها اعتقادات مذهبی محکمی دارند .
اهمیت و ضرورت مساله :
این پژوهش به منظور علاقمند کردن دانش آموزانم به نماز و نماز جماعت و اصلاح بعضی از رفتارهای نادرست آنها صورت گرفت. همهی ما خوب می‌دانیم که انجام فریضه‌ی نماز باعث تربیت صحیح فرد خواهد شد و از این رهگذر نتایج سودمندی عاید فرد و جامعه خواهد شد در این میان اهمیت نماز جماعت بر کسی پوشیده نیست و ساده انگاری در تربیت دینی بچه‌ها نسل ها را به قربانگاه می‌کشد و سرمایه‌های انسانی را تباه می‌سازد. عامل مهم در تربیت نیکو در افراد درک و کاربرد مؤثر نماز در زندگی است. با توجه به همهی این مسائل هر سال شاهد این موضوع بودم که تعدادی از دانش‌اموزان حتی بعد از اینکه جشن تکلیف برای آنها گرفته می‌شد با علاقه و انگیزه در نماز جماعت شرکت نمی‌کردند و بنا به اظهار نظر اولیا حتی نسبت به خواندن نمازهای روزانه‌ی خود بی رغبت بودند. همچنین مواردی را در جامعه مشاهده می‌کردم. وقتی صفهای نماز جماعت مساجد را مشاهده می‌کردم با توجه به اینکه دانش‌آموزان دختر در سن نه سالگی به سن تکلیف می‌رسند اکثر افراد صفهای نماز را افراد سالخورده و بزرگسال تشکیل می‌دادند و به ندرت مشاهده می‌کردم که افرادی در سن ابتدایی و یا راهنمایی صفهای نماز و نماز جماعت شرکت کنند.اکثر دانش‌آموزان مدرسه و همچنین شاگردان کلاس مورد بررسی با علاقه و رغبت در نماز جماعت شرکت نمی‌کردند و در بعضی مواقع انتظامات مدرسه یا همکاران مجبور می‌شدند برای اینکه دانش‌آموزان در نماز جماعت شرکت کنند به زور و اجبار و ترساندن از نمره انضباط و از این قبیل موارد متوسل شوند با این حال تعداد کمی از دانش‌آموزان در نماز جماعت شرکت می‌کردند. مثلاً بعضی از اولیاء اظهار می‌کردند که بچه‌هایشان نسبت به خواندن نمازهای روزانه بی رغبت هستند و از بعضی از اخلاق و رفتارهای نا مناسب بچه‌هایشان ناراضی بودند. همهی این موارد باعث نگرانی و ناراحتی خودم و مدیر مدرسه شده بود مدیر محترم از همهی همکاران خواست که در این زمینه همکاری کنند و من نیز تصمیم گرفتم از طریق اقدام پژوهی با کمک گرفتن از اولیا و دانش‌آموزان و همکاران و اساتید محترم و با مطالعه و تحقیق در این زمینه بتوانم با یافتن راهکارهای عملی و ابتکاری و اجرای آنها دانش‌آموزان را به نماز و نماز جماعت علاقه‌مند کنم و در ضمن بسیاری از رفتارهای نادرست آنها را اصلاح کنم. چرا که اگر امروز نمازخانه های مدارس را خالی یا کم جمعیت ببینیم نباید انتظار داشته باشیم که فردا صفهای نماز جماعت مساجد پرجمعیت باشند.
تعریف واژگان کلیدی
1- انگیزه عبارت است از یک محرک درونى که انسان را به انجام کار برمى انگیزد.
2- انگیزه عبارت است از حالت یا شرایطى که انسان را به انجام کار یا قبول عقیده اى ترغیب مى کند.
3- انگیزه عبارت است از ایجاد شوقِ رسیدن به چیزى یا انجام کارى یا درک عقیده اى
خلاصه : انگیزه ها چراهاى رفتار هستند، آنها موجب آغاز و ادامه فعالیت مى شوند و جهت کلّى رفتار یک فرد را معین مى کنند. (مدیریت اسلامی – محمد حسن نبوی)
دانش آموز : دانش‌آموز از لحاظ لغوی به معنی کسی است که به دنبال دانش می‌رود.
که دانش آموزد. که علم آموزد. که دانش فراگیرد. شاگرد. (غیاث ). شاگرد مدرسه . طالب علم . آموزنده علم( لغت نامه دهخدا}
شرکت : شریک شدن . انباز گشتن . همدست شدن در کاری . (فرهنگ فارسی معین ).
انبازی و شراکت . (فرهنگ فارسی معین ) (ناظم الاطباء). همبازی . انبازی . مشارکت . هنبازی . شریک بودن (لغت نامه دهخدا)
نماز جماعت : در دین اسلام،و دین یهود نمازی که به صورت گروهی خوانده شود و در آن به امام اقتدا شود، نماز جماعت نامیده می‌شود.در نماز جماعت شخصی که امام جماعت است جلوتر از همه و رو به قبله می‌ایستد و سایر نمازگزاران به وی اقتدا می‌کنند. نمازهایی که میتوان بصورت جماعت خواند شامل نمازهای یومیه(نماز صبح،نماز ظهر،نماز عصر،نماز مغرب و نماز عشا)و نماز میت،نماز جمعه،نماز عید فطر و نماز عید قربان می‌باشند..www.namaz11.com(دائره المعارف دانستنی های اسلامی)
مدرسه : محل درس دادن و علم آموختن . جمع مدارس( .فرهنگ معین )آنجا که درس دهند و درس خوانند. آموزشگاه . مکتب . دبستان . دبیرستان . جای تدریس . جای آموختن علوم و فنون .(لغت نامه دهخدا)
دوره راهنمایی : مدارسی که اخیراً در ایران تاسیس شده است و دانش آموزان را پس از گذراندن دوره پنج ساله ابتدائی بدانها هدایت کنند تا با آموختن مقدماتی از فنون و حرف متداول برای خدمات آزاد اجتماعی آماده شوند. این مدارس در نظام جدید آموزشی ایران جانشین دوره اوّل دبیرستانهاست (لغت نامه دهخدا)
کلاس سوم:متشکل از۳۰نفردانش آموز دختربین ۱۱تا۱۳سالگی
افزایش:1 - عمل افزون کردن . 2 - عمل افزون شدن عمل افزونی , افزون کردن , افزون شدن (فرهنگ معین )
یافته های علمی
کسانی که در آموزش و پرورش فعالیت می کنند باید در اندیشه ی نشر فرهنگ اسلامی و پرورش و تربیت « انسان های نو» باشند . انسان هایی که علاوه بر داشتن تخصص، برخوردار از روحی منبعث از اندیشه های زلال فرهنگ اسلامی باشند به عبارت دیگر جامه ی امروز صرفا به تخصص نیاز ندارد بلکه علاوه بر آن ، به فرهنگ کار، تلاش و کوششی توأم با باورهای دینی و در یک کلام تعهد نیاز دارد. متأسفانه در نظام آموزشی ما هنوز هم نارسایی هایی اساسی از جمله خلاء فرهنگ اسلامی در مدارس چشم گیر است. به همین دلیلی یکی از اساس ترین وظایف معلمان در آموزش و پرورش امروز تربیت دانش آموزان برمدار ارزش ها ، اعتقادات و رفتارهای اسلامی در مدارس است .
مشکل ما معلمان در رابطه با آنان مشکل تضادهاست . مرحله ای است که در آن تضادها و برخوردهای بیشماری وجود دارد، چنان است که گویی در آنان انقلاب و طوفانی بوجود آمده باشد . علل بی توجهی به نماز را در نوجوانان می توان به چند دسته تقسیم کرد :
1 – علل مربوط به خود نوجوان 2 – علل مربوط به خانواده 3 – علل مربوط به گروه همسالان
4 – علل مربوط به جوّ و محیط .
بنابراین اگر بخواهیم در طریق اصلاح ، قدم برداشته بایستی : به علل بی توجهی به نماز توجه نموده برای زدودن آثار و عوامل مهم در بی توجهی به نماز اقدام نماییم .
از شیوه های مهم جلب و جذب نوجوانان به نماز باید تلاش هایی در رابطه با خود نوجوان و افزایش معارف او نسبت به نماز انجام داد. سپس تلاش هایی در رابطه با خانواده و افزایش اطلاعات و آگاهی خانواده ها صورت پذیرد. از رابطه ی نوجوان با دوستان نباید غافل شد . همچنین عرصه الگوهای نافذ می تواند در جلب و جذب او مفید باشد . باید به فکر اصلاح جوّ و شرایط محیطی وی نیز بود .
می خواهیم در یک جامعه اسلامی ، نوجوانان نسبت به اماکن مقدس ، نگرشی مثبت و خوشایند همچون مساجد و نمازخانه داشته باشند و باید این اماکن احساسات و خاطره های زیبا و به یاد ماندنی را برای نوجوانان تداعی کند.
دوران نوجوانی مصادف است با بروز بیداری های متعدد در وجود نوجوان که هر کدام از آن ها می توانند زمینه رشد و سعادت و در صورت عدم هدایت آن ها ، موجب بدبختی باشند. مهمترین آن ها :
1 – بیداری فطرت 2 – بیداری مذهب 3 – بیداری جهان بینی 4 – بیداری وجدان 5 – بیداری رغبت به تعالی 6 – بیداری استدلال 7 – بیداری غدد .
دوران نوجوانی و اصولا دوران دهه ی دوم حیات را دوران پایه گذاری ها می دانند ، مرحله ای است که در آن فراگرفته ها به مرحله باور می رسد. دوران نوجوانی از نظر علمی دارای نقاط ابهام آمیز است و بسیاری از جوانب آن هنوز نیکو شناخته نشده است . به ویژه که اینان نه کودکند و نه بزرگ .
آگاهی از نوع شخصیت نوجوان درباره ی هر کدام از آن ها به یک گونه باید عمل کرد . شخصیت نوجوان بر اساس نظر روانشناسان تربیت از تیپ های گوناگونی است .
مثل : شخصیت خودکار ، شخصیت سازش پذیر ، شخصیت بدگمان ،افتاده ، مبارزه طلب ، تعدیل یافته ، ماجراجو ، مشتاق و اخلاقی و ... با هر کدام از آن ها باید به یک گونه برخورد داشت اما در رابطه با همه آن ها اجرای ضوابط زیر دارای نقش سازنده و جهت دهنده است .
عواملی که با اجرای آن ها نقش سازنده و جهت دهنده می توان در نوجوانان به شرکت در نماز جماعت ایجاد کرد :
1- محبت
2- توجه ویژه به نماز جماعت
3- تربیت دینی در شخصیت معلمان باید اتفاق بیفتد : الف ) عقیده ب ) عمل
4- تلفیق علم و عمل و ایمان
5- تشویق
6- پرورش فکری دانش آموزان
7- بهبود شیوه های پیام رسانی دینی
8- جوان گرایی
9- زیبا سازی نمازخانه
10-فعال سازی نمازخانه
11-تعظیم و تکریم نماز
محبت :
محبت از عوامل بسیار مهمی است که نقش غیر قابل انکاری در درونی کردن ارزش های اسلامی دارد و معلمین می توانند از این عامل در تعلیم و تریت اسلامی دانش آموزان بهره بگیرند . اگر انسانی در دوره کودکی از محبت سیراب نشود ، در بزرگسالی معمولا با ناهنجاری ها مواجه می شود . « به نظر بسیاری از دانشمندان کمبود محبت سرچشمه ی بسیار از عقده های روانی می گردد و منشاء بسیاری از شرارت های نوجوانان و جوانان و حتی بزرگسالان در سنین مختلف ، باالاخص در دوره ی کودکی است . علت خانه گریزی ، کلاس گریزی یا مدرسه گریزی برخی از دانش آموزان این است که خود را در خانه ، کلاس یا محیط آموزشگاه تنها می بینند و تماس عاطفی نزدیکی نه با اهل خانه و نه با بچه ها در محیط آموزشگاه ندارند و از کسی محبت نمی بینند . در برخی از روایات آن قدر روی اهمیت محبت تاکید شده است که آن را مساوی دین معرفی دانسته اند» الدین هو الحب و الحب هو الدین رضایی(1388) از قول خادمی می گوید
خلاصه همه معلمان و مربیان گرامی که علاقه مند به گسترش و پیشرفت فرهنگ اسلامی در دانش آموزان هستند باید به این نکته توجه داشته باشند که برای تحقق این مهم در مدارس باید تصویر دوست داشتنی از خدا ، پیامبر ، ائمه و بزرگان دین ارائه دهند و ارزش ها و فرهنگ اسلامی را با شیوه محبت آمیز در دانش آموزان درونی نمایند . تنها در این صورت است که آنان معلمان و مربیان را امین رازها و مشکلات خود قرار می دهند و مسائل و مشکلات خویش را با آن ها مطرح می کنند .
جوان موجودی است عاطفی ، زودرنج و شکننده ، لازم نیست شعائر دینی و تکالیف شرعی را بر نوجوانان تحمیل کرد که این کار عکس العمل منفی دارد بلکه کافی است کانون مذهبی را به صورت جذاب، عرضه نمود و فضای صمیمی و خوشایندی را فراهم کرد . اما معمولا در نصیحت کردن قهرمانیم اما در همدلی واقعا کم می آوریم و به همین دلیل پل های ارتباط را می شکنیم .
فیاضی ( 1388) به نقل از مطهری داستانی را ذکر کرده است : که گویا این حقیقت است و می گوید : شخصی که به مسجد می آمد و نماز جماعتش ترک نمی شد توسط یکی از مقدسین مورد عتاب قرار می گیرد که اگر مسلمانی چرا ریشت را این طور کرده ای ؟ او از همان جا سجاده را بر می دارد و می گوید این مسجد و این نماز جماعت و این دین و مذهب مال خودتان ، رفت که رفت.
فیاضی ( 1388 ) به نقل از مطهری می گوید : آنان که منادیان و ناشران فرهنگ نمازند باید راه های ارتباط با جوانان را شناسایی کنند و از روش های کارآمد استفاده نمایند و خود را جای جوان بگذارند و توقع بیش از حد از او نداشته باشند . خوشبختانه دین واقع بین اسلام به نکات دقیقی پرداخته که بسیار کارگشا است . وقتی امام علی (ع) با خدمت کارش قنبر برای خرید لباس به بازار رفتند و دو پیراهن دو درهمی و سه درهمی خریداری نمودند امام علی (ع) پیراهن سه درهمی را به قنبر دادند. قنبر گفت : شما به آن سزاوارتری چون شما بالای منبر می روی و خطبه می خوانی ، امام علی ( ع) در پاسخ فرمود : انت شباب و لک شره الشباب ( نوجوان هستی و میل جوانی داری ). در حدیث فوق امام علی (ع) این درس را به همگان داده است که جوان را درک کنند و روحیه او را در نظر گیرند .
توجه ویژه به نماز جماعت :
بی شک ، این فرضیه نیز به همت اتکاش به عامل درونی ، یعنی توجه و ذکر حضور ، همچون دیگر واجبات دینی ناظر به همه ی عرصه زندگی است و نه بخشی از آن ، یعنی زندگی فردی و شخصی هر کس و آ« جا که پای فعالیت و نشاط دسته جمعی افراد جامعه به میان می آید ، نماز همچون گرم ترین و پرشورترین عبادت دسته جمعی نقش بزرگی را بر عهده می گیرد . مظهر این خصوصیت ، همین نمازهای جماعت پنج گانه و نمازهای جمعه و نمازهای عید است (اجلاس چهاردهم) . جهت دادن نوجوانان به عضویت در تشکیلات و گروهی که در مسیر مذهب و عبادت و نماز نیز چنین است . آن ها شدیدا تحت نفوذ گروهند و حتی اگر مومن به نماز هم نباشد به سوی آن گرایش پیدا می کنند. ولااقل این حالت در آنان به صورت عادت در می آید و طبیعی است که اگر در گروه و تشکیلات ، معنویتی راه در سعی نشأت گرفته از ایمان وجود داشته باشد تحت رهبری فردی مومن باشد امید هدایت بیشتر است . نقش گروه های دانش آموزی به ویژه شوراهای دانش آموزی و فعال شدن کمیته نماز آن بسیار تأثیر گذار است .
تربیت دینی در شخصیت معلمان اتفاق می افتد : الف ) عقیده ب ) عمل
تربیت دینی : مجموعه ی قواعدی است که بر رفتارهای فردی و اجتماعی و دنیایی و آخرتی ما سایه
می افکند .
الف ) عقیده : اگر در ورودی معلم به سیستم آموزش و پرورش تأمل بیش تری می کردیم و کسانی از صافی ورودی آموزش و پرورش عبور می کردند که نگرش ها دینی باشد که آموزش و پرورش ما همه چیزش دینی است . یعنی فیزیک هم دین است ، شیمی هم دین است ، نه تنها تعلیمات دینی ، نه فقط صبحگاه، ساعت ورزش هم دین است . تربیت دینی در همه این ابعاد ظهور و بروز پیدا می کند. وقتی نگاه ما به تربیت دینی این شد، آن وقت چه می شود ؟ همه ی فعالیت ها در راستای دینداری است . آن وقت فیزیک نمی خواند به نام طبیعت ، فیزیک می خواند به نام نشانه های خلقت . معلم قرآن با معلم فیزیک تفاوتی ندارد . یا معلم شیمی با معلم قرآن . چون معلم قرآن تفسیر قول خدا را می کند ، معلم فیزیک و شیمی و زیست ، فعل خدا را تفسیر می کنند این خلقت ، فعل خداست . یعنی هر لحظه دارند یک کار را انجام می دهند . او از طریق تفسیر فعل خدا ، بچه ها را با منشاء قدرت، حیات و خلقت آشنا می کند . این با تفسیر قول خدا، او را با خالق آشنا می کند . پس محتوای آموزشی ما با بسم الله الرحمن الرحیم و نماز جماعت، دینی نمی شود مگر این که نگرش عوض شود و همه به یک نقطه وحدت برسند . در عقیده و باورها بایستی همه ی معلم ما کتابی را راجع به اسرار نماز یا فلسفه نماز بخوانند تا عقیده ی خودشان محکم شود . در علاقه هم باید آثار نماز را معلم ها بدانند و ثواب های دنیوی و پاداش های اخروی را برای بچه ها به زبان شیوا بشمارند .
ب ) عمل : آموزش و پرورش هم باید برای هر معلمی که دانش آموزانش را با نماز اشنا کرد ، دوره بگذارند تا با روش های نوین آشنا شوند و سلیقه پیدا کنند که بچه ها را به خوبی به دین خدا و نماز دعوت کنند . این که روش ها را چگونه انجام دهند باید آموزش ببینند و اگر معلم ها گمشده شان را در تربیت دینی انسان ها جست و جو می کردند ، قطعا این معلم ها اگر سر کلاس حاضر می شدند ، اصلا قیافه اش فریاد نماز بود و رفتار ، منش و شخصیت متعبد آن ها اقامه ای نماز بود . به تعبیر روانی ، از حضرت عیسی (ع) می پرسند «با چه کسی نشست و برخاست کنیم ؟» فرمود: « کسی که اصلا دیدنش شما را به یاد خدا می اندازد » . خوب همچنان که ما این شخصیت را در علمای دینی مان می بینیم، در سطوح پایین تر در مراتب پایین تر ، در معلم هایمان می توانیم جست و جو کنیم . الان ، تعدادی از معلمان ما خوشبختانه این لطف خداوند به آن ها رو کرده که وقتی شاگردان در میدان مغناطیسی آن ها قرار می گیرند ، به طور طبیعی به سمت دین و معارف دینی و تربیت دینی فرا خوانده بشوند . و اگر تعداد این ها فزونی پیدا کند و اکثریت معلم هایمان این گونه شوند ، تعلیم و تربیت ما یک تعلیم و تربیت دینی خواهد شد .
تلفیق علم و عمل و ایمان :
یکی از روش های موثر در گسترش فرهنگ اسلامی در مدارس روش الگو سازی عملی است . الگو ، نمنمونه و سرمشق در زبان فارسی مترادف اسوه به زبان عربی است . در این روش مربی می کوشد، نمونه ی رفتار و کردار مطلوب را عملا در معرض مشاهده مستقیم و غیر مستقیم متربی قرار دهد و بدین گونه او را متحول سازد . در روان شناسی اجتماعی از الگو سازی با همانندسازی یاد می شود . یعنی شخص سعی می کند با شخص یا اشخاص دیگری که به نظرش شخصیت قابل قبول دارند، رابطه ی رضایت بخشی برقرار کند و خود را با آن فرد یا افراد همانند سازد . و نگرش ها ، ویژگی های رفتاری و هیجان های آن ها را برای خود سرمشق قرار دهد .
اهمیت نقش الگویی معلم : خواجه عبدالله انصاری درباره اهمیت نقش الگویی معلم مثال زیبایی ذکر می کند . می گوید : دود از آتش و گرد از باد چنان نشان ندهد که مرید از پیر و شاگرد از استاد . یعنی به همان قسم که دود دلیل بر وجود آتش و برخاستن گرد نشانه ی وزش باد است ، شاگرد و کیفیات روحی و رفتار او نیز اثر مستقیم شخصیت معلم است ، بلکه بیشتر اهمیت نقش الگویی در تحقیقات جدید، نیز مورد تأیید و تاکید قرار گرفته است . بررسی های علمی بسیاری وجود دارد که نشان می دهد بسیاری از کودکان در هفت ساله ی دوم زندگی خود دوست دارند، همچون معلم خود باشند . در روایات اسلامی نیز توصیه شده است که مسلمانان باید بیشتر درصدد تبلیغ علمی دین باشند و صرفا از طریق زبان مردم را به دین دعوت نکنند.
سخن امام جعفر صادق (ع) در این باره معروف است که : کونوا دعاه الناس باعمالکم و لاتکونوا بالسانکم
( یعنی مردم را با عمل خود به اسلام دعوت کنید نه با زبانشان ) .
شک نیست که اگر معلمی علم و گفتارش در کردارش و در اعضا و جوارحش نمایان شود تأثیری ماندگار بر دانش آموزانش خواهد گذاشت در روایت که حضرت علی (ع) از رسول خدا (ص) نقل کرده علما و دانش مندان به دو گروه تقسیم می شوند :
1 – گروهی که علم و آگاهی خود را به کار گرفته و بر طبق آن عمل می کنند. این گونه دانشمندان از عواقب سوء روز قیامت مصون هستند .
2 – گروهی که بر طبق علم خود عمل نمی کنند . این گروه از علما دچار هلاک و نابودی شده و به گونه ای در روز قیامت محشور می شوند که حتی دورخیان هم از بوی بد و تعفن وجود این گونه دانشمندان فاقد عمل رنج و آزار می بیند .شاهرضایی(1388) از قول( خادمی ) می گوید :
بسیار اتفاق افتاده وقتی از دانش آموزان می پرسیم چرا به مسجد و نمازخانه نمی روی ؟ می گویند فلان معلم یا فلان امام جماعت هیچ گاه نمازش ترک نمی شود و همیشه شرکت می کند ولی در عمل فلان کار را می کند ، او انتظار چنین رفتاری را از الگوهای جامعه ندارد . از این رو نسبت به همه چیز بدبین و بی اعتماد می شود .
امام صادق ( ع) می فرماید : هرگاه شخص عالم به مقتضای علم خویش عمل نکند اثر موعظه اش هم چون آب باران بر روی سنگ صاف از قلب های مردم محو خواهد شد .
مدرسه به عنوان خانه دوم می تواند پل ارتباطی بین جوان و نمازخانه و مسجد باشد . جوانان ما بیشتر اوقات خود را با محیط مدرسه و با تماس و گفتگو با مربیان می گذرانند و بدیهی است که گفتار و کردار آنان تأثیر بیشتری دارد .
فضای تعلیم و تربیت زیر پوشش عناصر گوناگونی قرار دارد که همه آن ها می توانند برای شاگردان الگو باشند مانند حیاط مدرسه ، فضای کلاس ، معلم ، مدیر، ناظم ، شاگردان و ...
تشویق
در اصل تشویق و ترغیب به عنوان امری مسلم در تربیت اسلامی شناخته و پذیرفته شده است . یکی از روش های مؤثر برای گسترش و اشاعه ی ارزش های اسلامی در دانش آموزان استفاده از روش تشویق است. به گفته دکتر شریعتمداری : « انسان طبیعتا از اداش لذت می برد و از تنبیه رو گردان است .همین گرایش سبب ترغیب انسان به انجام کارهای خوب و خودداری از انجام کارهای ناشایسته می شود . تجربیات آدمی در طول تاریخ تأثیر پاداش و تنبیه را تائید می کند . »شاهرضایی (1388) از قول شریعتمداری می گوید :
« بر طبق نظریه ی شرطی ، عملی که به وسیله اسکینر، روان شناس معروف آمریکایی پایه گذار شد ، پاداش سبب تثبیت رفتار خاصی در فرد می شود و تنبیه او را از انجام کار معین باز می دارد ... در اسلام نیز اصل تشویق و تنبیه به صورت های گوناگون مطرح شده است . در قرآن و دیگر منابع معتبر اسلامی از بهشت و دوزخ ، سود و زیان ، خیر صلاح و شر و بدبختی سخن به میان آمده است ».
همان منبع : ان الذین آمنوا و عملو الصالحات لهم جنات النعیم ( لقمان ، آیه 8 ) آنان که به خدا ایمان آوردند و اعمال نیکو انجام دادند باغ های پر نعمت برای ایشان است در استفاده از تشویق این نکات را باید رعایت کرد :
1- تشویق : باید گاه به گاه و در برابر کارهای ممتاز باشد ، چون تشویق های مکرر ارزش آن را از بین می برد .
2- تشویق : نباید به صورت نوعی رشوه دادن به شخص درآید . در واقع ، متربی باید عمل خوبی را به عنوان وظیفه ی دینی انجام دهد . بنابراین مربی یا معلم هم او را طوری تشویق کند که احساس کند عمل و اخلاق نیکوی او تحسین شده و نه خودش .
3- تشویق: نباید از حد مناسبی فراتر رفت ، زیرا ممکن است متربی را به غرور مبتلا سازد .
علی (ع) فرمود : چه بسا افرادی که به واسطه ی تعریف و تمجیدی که از ایشان می شود مغرور می شوند.
شاهرضایی(1388) از قول خادمی می گوید :بدون تردید می توان ادعا کرد که در پرتو تشویق ، خلاقیت و ابداع به وجود می آید ، به طور یقیین افرادی که دست به اختراعاتی زده و یا سرزمینی را کشف کرده اند اگر عوامل متعددی در پویایی آنان مؤثر بوده ، بدون تردید یکی از آن عوامل نقش تشویق و ترغیب بوده است و شاید بتوان ادعا کرد که اساسا پیدایش هنرهای زیبا و علوم گوناگون مدیون تشویق ها و ترغیب ها بوده است . شاه رضایی(1388) از قول رشیدپور می گوید:
من در یک جاهایی اعتقاد دارم که فضا باید فضای الزام آور باشد ما باید این قاعده الزام او را رعایت کنیم اما با توجه به شأن افراد شرایط تشویق را فراهم کنیم . مثلا ساعت نماز را خالی کنیم تا به طرف نماز بروند . در سیستم ها و ساز و کارها باید این الزام را یادآور شد . اجبار و الزام برای مدارس کار ساز نیست بلکه حتما این مورد باید مبتنی بر رشد تکریریم ، تشویق و ترغیب باشد و مدیر در این مورد نقش مهمی دارد . من اولین پرسشم در مدارس نماز است .
راهکارهایی که به مدیران پیشنهاد می دهم . مثلا تشکیل تیم های دانش آموزی ، تبلیغات ، ایجاد فضای فیزیکی مناسب و نیز ایجاد فضاهای غیر فیزیکی و نیز نظارت جدی و اعتقاد دارم که جواب می دهد . الزام با اجبار متفاوت است . لذا این مورد را بسیار تاکید می کنم . ( فضلی خانی ، 1388 )
پرورش فکری دانش آموزان :
یکی از امتیازات اساسی انسان بر حیوان نیروی تفکر است . از این روست که پیامبر اکرم (ص) فرمود : یک ساعت فکر کردن با ارزش تر از هفتاد سال عبادت بدون تفکر . اما متاسفانه علی رغم تغییراتی که در نظام آموزشی کشورمان در چند دهه ی اخیر رخ داده است سیستم آموزشی ما طوری تنظیم یافته که تمام ارزش های و کمالات بر محور محفوظات دور می زند و شاگرد اول مدارس افرادی هستند که حافظه قوی دارند ... در حالی که فردای دانش اموز و زندگی اجتماعی او کمترین نیازی به محفوظات ذهنی ندارد و بلکه آن چه دانش آموزان شدیدا بدان احتیاج دارند اندیشیدن و فکر کردن است شاه رضایی (1388)از قول رشیدپور می گوید:عبدالعظیم کریمی در کتاب « تربیت چه چیز نیست » می نویسد « تربیت فهماندن نیست بلکه ساختن شرایط است که متربی خود بفهمد، زیرا فرق است بین « فهماندن » و « فهمیدن » در یاد دادن و فهماندن ، مربی فاعل است و متربی منفعل ، و در فهمیدن و یاد گرفتن متربی فاعل و فعال است و مربی زمینه ساز و راهنما ، نویسنده ی مذکور در خصوص نقش معلم در یاد دهی پیام ها و قواعد اخلاقی و دینی معتقد است . وظیفه ی مربی انتقال معلومات و پیام و قواعد اخلاقی نیست ، بلکه فراهم ساختن شرایطی است که متربی آن چه را که ما در پی دادن به او هستیم خود شخصا کشف کند » بنابراین آن چه ذکر شد ، در خصوص ارزش های اسلامی و احکام و عبادات هم نباید از دانش آموزان انتظار داشت اعمال و مناسک اسلامی همچون نماز و روزه ... را بدون هیچ گونه تفکر و صرفا از روی عادت انجام دهند بلکه باید به مدد فکر و اندیشه چرایی هر یک از اعمال اسلام و نتایج آن را بفهمند .
در دوره راهنمایی : احساس ستایشگری کاربرد فروانی دارد . یک احساس در تهاد ما آدم هاست که وقتی زیبایی را می بینیم ، می ستاییم . نقش زیبا ، صدای زیبا .... و در مقابل به شعف در می آئیم و آن را می ستائیم . اگر بتوانیم در مدرسه ها ، زیبایی های خدا را که کم هم نیست و توجه دادن بچه ها به زیبایی های خداوند و آن طور باید او را بستائیم که خوشایند او باشد ، او می گوید « من این طوری دوست دارم ، با دلی پاک ، با لباسی پاک ، در وقتی که می گویم این کلمات را بگو » . این کار پرورش احساسات فطری فطری است من فکر می کنم اگر از این مسیر ، وارد آموزش نماز بشویم ، بچه ها به نمازهایی گره می خورند که خیلی دیر از دست می دهند ، این نمازها را فعلا پیشنهاد می کنم چون در آموزش های خودم زیاد می گویم و آن این است . در مدرسه می توانند مربیان از طریق مسابقه ، مسافرت ، اردو با این هدفی که عرض کردم پرورش احساسات فکری ، بچه ها را به نماز مشتاق کنند و در مدارس راهنمایی خیلی با استقبال مواجه می شود .
باید دانست که نمازهای پنجگانه ، یکی از ذکرهای بسیار مهم می باشد . زیرا انسان زمانی که پنج بار روی به درگاه خدای متعال می نماید ، همواره در این لحظات ، این مفهوم را در قلب خود تکرار می کند که خداوند او را می بیند و از اسرار قلبی وی آگاهی دارد . همین تذکر و تفکر و یادآوری ، کافی است که خداوند متعال در قلب او ، نیرویی پدید آورد که قدرت مقابل با وسوسه شیطان را داشته باشد و از گناه دوری نماید و هر زمان که در مقابل وسوسه گناهی قرار گرفت ، بلافاصله در ذهنش این تفکر پدید آید که خداوند بر قلب و ذهن او احاطه دارد و بر اعمال او مشاهده گر است . همین تفکر کافی است که او دست از گناه بردارد. بنابراین یکی از اهداف نماز آن است که انسان خود را در مقابل وسوه های شیطان ، که دشمن سرسخت وی می باشد و همواره او را به سوی گناهان دعوت می نماید ، تقویت نماید . پیامبر اکرم (ص) : شیطان همواره از فرزندان آدم بیمناک است تا زمانی که انسان نمازهای پنجگانه اش را یا دقت و شرایط آداب به جای آورد . ( حدیث تربیت ، ج 4 ، ص 65 )
بهبود شیوه های پیام رسانی دینی :
متاسفانه در روش های تبلیغی و جذب جوانان ، بیشتر از روش های کلیشه ای و تکراری و صورت مستقیم استفاده می کنیم و همین امر در بی علاقگی و گریز جوانان از نماز جماعت مؤثر بوده است . در برخی تحقیقات به ویژه تحقیقاتی که در آموزش و پرورش انجام پذیرفته است یکی از دلایل گریز دانش آموزان از نماز جماعت ، سخنرانی های طولانی و تکراری مطرح شده است . ( 11) پیوند ش 243 ، ص 32 .
در یک نظرسنجی از دانش آموزان که در مورد منابع کسب اطلاعات درباره زندگی حضرت علی (ع) صورت گرفته است . معلوم گردید که سریال امام علی (ع) که از تلویزیون پخش شد بالاترین نمره 5/43 درصد ولی سخنرانی ها کم ترین نمره 32/4 درصد را به خود اختصاص داده است و این موضوع نگرش منفی جوانان نسبت به روش متعارف تبلیغ دینی را می رساند و ثابت می کند که دانش آموزان به طور کلی ، حوصله و علاقه کم تری برای شنیدن سخنان یا خواندن مطالب دارند .
( بهشتی 1388 ) می گوید : در آموزش نماز از نقش هنر و ادبیات می توان استفاده کرد . از خود خدا شروع می کنم ، خود خدا ، محتوای قرآن کریم را با بهترین ادبیات ارائه کرده است . اگر مطلب ما ، مطلب خوبی باشد، نحوه ارایه ما ، شکل ادبیات و واژگانی که استفاده می کنیم ، ضمنا در تءثیرگذاری نقش دارد . بعد از قرآن ، سخنان پیامبر (ص) سخنان امیرالمومنین (ع) از بهترین اسناد ادبی هزار و جند صد ساله ی گذشته است . زیباترین تعابیر ، با زیباترین قالب های ادبی ارائه شده است . برای این مطلب دینی را مردم بفهمند . حالا پیامبر (ص) به یک دلیلی شاعر نبودند که در قرآن هم به آن اشاره شده است . ولی از اشعار دیگران استفاده می کردند . بعضی از مورخان گفته اند : خیلی از وقت ها دوتا شاعر کنار دست پیامبر (ص) بودند . شعر یک مقوله ای ادبی است ، یا راجع به صدای خوب . من یک وقتی تحقیقی انجام دادم راجع به « تاریخ موسیقی در اسلام » می خواستم بدانم که کی موسیقی در اسلام وارد شده . دیدم در زمان خلیفه ی دوم است . دلیلش هم تأکیدهایی است که پیامبر (ص) راجع به صدای خوب در اذان ، قرآن و قرائت و نماز داشته اند . موسیقی دانان ایران به مدینه رفتند . این ها نخستین گروه هایی بودند که وارد مدینه شده اند . مسلمانان گفتند : « پیامبر (ص) سفارش کرده اذان را با صدای خوش و نماز را با صدای زیبا بخوانید . » یک روایتی از امام سجاد (ع) نقل شده است که : « جدم پیامبر (ص) آن قدر نماز را زیبا می خواند که اگر کسی پشت سرش اقتدا می کرد غش می کرد . در نتیجه ، جدم چند نمره آن زیبایی را کم می کرد تا افراد غش نکنند .» بله هنر ، صدا ، هنر استفاده از ادبیات ، استفاده از خط خوب که الان مساجد ما میراث همان تأکیدها هستند ، مطمئنا ادبیات و هنر این ها ابزاری هستند که خود خدا از ان ابزار استفاده می کند . رهبران دینی ما چنان که در انقلاب خود ما ، حضرت اما خمینی (ره) ادبیاتش در تأثیرگذاری پیام هایش خیلی سهیم بوده است .
جوان گرایی
معمولا جوان از جوان بهتر و زودتر می پذیرد . در دو جوان به دلیل نزدیک بودن جهان احساسی و عاطفی و روحی تفهیم و تفاهیم سریع تر اتفاق می افتد . در حال حاضر ائمه جماعت بسیاری از مساجد کهنسال اند و با دنیای جوان بیگانه اند . هر جند در این میان ، پیران خوش اندیش و جوان دل وجود دارند که توانایی فوق العاده ای در جذب نوجوانان دارند اما باید به یک جوان گرایی در مساجد برسیم . بعضی از نوجوانان ، عدم امکان ارتباط با امام جماعت سالمند را دلیل اجتناب از نماز جماعت و عدم حضور در مساجد می دانند و به تجربه دیده شده مساجدی که امام جماعت جوان و پرشوری دارد در جذب جوانان موفق تر بوده اند.
آسان گیری بر نوجوانان و مراقبت بر او که خود را در عبادت خسته نکند و سطح توقع او در امر عبادت بالا نرود که خسته شدگان امروز از کثرت عبادت ، تارکان صلوة فردای ما را تشکیل می دهند . و در این زمینه به نقل از قائمی (1371) از امام صادق (ع) سخنی آمده است : کُنًتُ شابا فَاجًتَهًدتُ فیِ العِبادَه .... جوان بودم و در عبادت کوشا ، همگام با پدر شب زنده داری می کردم و به نماز شب می ایستادم ، شبی پدرم به من رو کرد و فرمود : پسر تو جوانی ، بخواب ، هنگامی که خدای از جوانی راضی باشد به او همان اجر سالمندان را خواهد داد .
زیبا سازی نمازخانه :
یکی از راه های استحکام پیوند جوانان با نمازخانه ف زیبا ساختن نمازخانه و کانون های دینی است . مساجد و نمازخانه ها از همان سردر تا درون مسجد ( صحن ، محراب ، فضا ، دیوارها و غیره ، باید اراسته و پیراسته و جوان پسند باشد و از جاذبه های هنری و علمی در پیشانی نمازخانه استفاده شود . پاکیزگی ، طراوت و زیبایی مسجد ، در جذب جوانان بسیار مؤثر است . بعضی از دانش آموزان ، بوی بد ، فضای تنگ نمازخانه ، فرش ها و حرکت های آلوده را باعث بی رغبتی به نماز می دانند .
تمیزی ، سادگی و زیبایی از ویژگی های بارز مساجد مسلمانان است . استفاده از رنگ های آبی ، نیلی ، فیروزه ای جلو خاصی به ساختار آرام ظاهری آن می بخشد . چنین آراستگی بر گیرایی مسجد می افزاید و زمانی که نیکوترین صدا با طنین دلنشین اذان آن هم با پخش کردن گلاب و بوی خوش عطر به مشام نوجوانان می رسد همه وجودشان سرشار از احساسات زیبا و دوست داشتنی می گردد . در واقع چنین انتظار می رود که در طول شبانه روز بوی خوش عطر و گلاب همیشه به مشام دانش آموزان از نمازخانه برسد . چگونه ممکن است مسجد ، سجدگاه الهی با بوی عرق پا آزاردهنده باشد .
در روایت داریم امام رضا (ع) می فرماید : « ظهر که می شود چنان به مسجد بروید که آن هایی که به مسجد نمی آیند پنهان شوند » یعنی خجالت بکشد که چرا همراه این سیل جمعیت به نماز و به مسجد نمی روند . این قاعده ی فضاسازی است . و همچنین نصب پوسترهای در رابطه با نماز چه به صورت نقاشی ، و یا حدیث هایی در رابطه با نماز و دیوارهای نمازخانه را با این پوسترها تزئین کنیم .( قرائتی ، 1388 )
ستاد اقامه نماز وزارت آموزش و پرورش اجرایی کردن طرح مفروش نمودن نمازخانه های بالای 40 متر مربع در مدارس بیش از 100 دانش آموز را در استان ها آغاز کرده است . وی با اشاره به این که مهم ترین امر در ارتباط با تجهیز نمازخانه فرش است که علاوه بر زیبایی و گرما و نرمی در گرایش نمازگزار به سمت نمازخانه تأثیر خواهد داشت . ( بهشتی ، 1388 )
فعال سازی نمازخانه :
مربیان و مدیر در طی جلسات متعدد ، از بدو ورود دانش آموزان به نمازخانه با چهره ای متبسم برنامه های متنوع ایجاد کنند .
و همچنین با استفاده از روش تجسمی و تصویری ، نمایش و اجرای برنامه هایی از این قبیل در محل نمازخانه رغبت و جلب نوجوانان بر مبنای قاعده هدایت عواطف تأثیر دارد . اگر در جشن مدرسه ، شیرینی به شکل بسته بندی و کلا در مراسم مذهبی در وفات ها و ولادت ها از بچه ها پذیرایی شود.
برگزاری مسابقات با محوریت نماز و فعال کردن کمیته نماز و همچنین در وقتی از ساعات مدرسه جوان بتواند پرسش های دینی خود را بپرسد و جوان اگر احساس کند که نماز خانه ی مدرسه محلی برای پاسخ گویی به سؤالات اوست و در آن شخصیت ارزشمند و فرهیخته ای است که درد او را درک می کند ، خواه ناخواه به سمت و سوی او متمایل می گردد و دیگران را نیز با خود همراه می سازد .
تعظیم و تکریم نماز : به محض شنیدن صدای اذان تمام فعالیت ها را تعطیل کنند .
خاطره معلمی به نام معصومه جهازی بغداد آبادی، استان قم ، شهرستان قم : مدرسه ی راهنمایی حضرت فاطمه (س) سال 77 من دانشجو و دبیر زبان انگلیسی بودم و این حرف ها و افکار در کشکول هیچ دیکشنریی موجود نبود . یا باید با این رشته و توفیقاتم در تدریس زبان خداحافظی می کردم و صرفا معلم و دبیر دینی و پرورش می شدم تا به طور مستقیم به افکار و اندیشه های مذهبی ام بپردازم و یا اینکه می ماندم و ... از آنجا که نیت و رفتار مصلحانه و دلسوزانه همیشه اثرگذار است و زمینه را برای پرورش بذرهای الهی آماده می کند ، لذا با این قصد و نیت مقدس کارم را شروع کردم . از همان آغاز تصمیم گرفتم برای وقت بچه ها ارزش قائل باشم و معلمی جدی و دقیق مرتب باشم . ضمنا از بهترین شیوه ها در تدریس استفاده کنم ( البته در حد توان علمی و تجربه ام ) . خوشبختانه با اینکه ابتدای سال معمولا بچه ها با روش های جدی و سختگیرانه مقابله می کنند ، لیکن در ادامه سال که بچه ها آثار این سختگیری ها را در نتیجه ی نمرات مشاهده می کردند راحت تر تن به مقررات کلاس زبان می دادند و خلاصه ارتباط عمیق و ریشه داری بین ما برقرار می شد . لکن با توجه به تعهد الهی نسبت به هدایت بچه ها تصمیم داشتم از کوچکترین موقعیت و فرصتی برای این منظور مقدس استفاده کنم . مثلا ابتدای سال که از دبیران خواسته شد تا روزهایی که مایلند برای احیای نماز و ایجاد انگیزه در دانش آموزان در برنامه نماز قرار گیرند ، من نیز جزو معلمینی بودم که وقتی را داوطلبانه به نماز اختصاص می دادم . روزی در حال تدریس بودم که صدای اذان بلند شد ، نه می شد درس را قطع کنی ، نه می شد ادامه دهی . در حالیکه هنوز گچ در دستم روی تخته این پا و آن پا می کرد ، رو به بچه ها چرخیدم و گفتم : بچه ها یک قرار ! بیایید هر وقت که صدای اذان را شنیدیم هر کچا که بودیم در اتوبوس ، زمین ، دریا ، کلاس و ... به یاد امام غایب یک صلوات هدیه کنیم و برای ثابت کردن این که واقعا منتظر او هستیم نماز را بر هر کاری مقدم بدانیم این صلوات مثل یک قرار قلبی جمعی هنوز هم یک رمز مشترک بین من و دانش آموزانم که در هر جای ایران هستند به یادگار مانده است . رمزی که ناخودآگاه مرا به سمت سجاده می خواند .
پیشینه
من با بررسی منابع کتابخانه ای وموتور های جستجوی اینترنتی توانستم پژوهش های ذیل را در مورد موضوعم بیابم:
1- چگونه می توان دانش آموزان را به شرکت در نماز جماعت علاقه مند نمود؟
فرح عباسی
هدف : اقدام پژوهی
چکیده:نماز میراث تمامی انبیاء است هر پیامبری که مبعوث به رسالت شد.انسانها را به نماز دعوت کرد و به آن سفارش نمود. (( قرآن کریم در «سوره مریم آیه 31 از دعوت به نماز حضرت عیسی (ع) و درآیات بعد از دعوت، به نماز حضرت اسماعیل (ع) یاد کرده است. در سوره طه خداوند به پیامبری (ص) می فرماید: «خانواده و پیروان خود را به نماز امر کن و در این دعوت شکیبا باش.» )) نماز کشتی نجات است که همه افراد بخصوص کودکان و نوجوانان ها و جوان ها را از طوفانها و خیزابها عبور می دهد و به ساحل آرامش و رستگاری می رساند.
نماز، تقدیم حمد و سپاس به درگاه خالق منان و کامل ترین پاسخ به عالی ترین نیاز انسان؛ فرصتی برای طراوت بخشیدن روح و پلی برای نیل به اوج کمال « نماز » . یعنی کمال جویی است . یکی از اساسی ترین ارکان حیات ، « نماز » . مطلق و زینت بخش شخصیت و منش مؤمنان است ، تمدن، فرهنگ، زندگی و تحرک جوامع انسانی است.
اگرچه نماز دارای اهمیت فراوان است، اما برگزار کردن نماز به جماعت اهمیت بیشتر دارد، زیرا نمازجماعت نمادی با ارزش از جامعه مطلوب اسلامی است که عناصری مانند رهبری، اتحاد و نظم را دربر می گیرد. بنابراین، مطالعه نماز جماعت و حکمتهای فراوانی که در آن نهفته، حایز اهمیت است. به همین دلیل، یکی از مهمترین مسائلی که فکر دینداران جوامع گوناگون بشری را به خود جلب کرده، این مسئله است که چگونه فرزندان جامعه را دیندار و نمازخوان کنند و آنها را از بهره های فراوان این ودیعه آسمانی پرنصیب سازند. پرستش حقیقتی است که در همه موجودات عالم وجود دارد و موجودی در عالم نیست که پرستنده حق نباشد. این حقیقت که گوشه هایی از رموز آن در عالم کشف و شهود برای عالمان راستین پدیدار گشته، در آیه شریفه 43 سوره بنی اسرائیل این گونه آورده شده است: « و اِن مِن شَیء اِلاّ یُسَبِّحُ بِحَمدِه وَ لکنْ لا تَفْقَهُونَ تَسبیحَهُم »
پیشنهادات و راهکارها :در پایان این پژوهش برای موفقیت خانواده ها و مدارس در تربیت دینی فرزندان ، چند راهکار و پیشنهاد دارم به این شرح :
1- پیشنهاد می شود که خانواده ها و اولیا دانش آموزان به مسئله ی نماز و مسائل دینی در منزل اهمیت دهند و دانش آموزان خود را برای خواندن نماز به وسیله های مختلف تشویق نمایند.
2- باید همکاری بین دو نهاد مهم خانواده و مدرسه در تربیت دینی دانش آموزان باشد و تا دانش آموزان را بتوان با مسائل دینی و اعتقادی بیشتر آشنا کرد
نتیجه گیری :براساس مشاهداتم ازوضعیت روحی دانش آموزان وحضورشان در نماز، به این نکات دست یافتم:
- دانش آموزان بدون اکراه ، در وقت مقرر اقدام به گرفتن وضوکرده و برای نماز آماده می شوند.
- آنان بدون کمرویی ،اشکالاتی را که با آن مواجه می شوند ، می پرسند .
- میزان مشارکتشان در آماده کردن محل نماز ،نشان از علاقة آنان دارد .
- شمارش دانش آموزان در هنگام نماز خواندن نشان از افزایش تعداد شرکت کنندگان دارد به طوری که متوسط شرکت کنندگان قبل از اجرای طرح 35 درصد بود ، ولی در هفته ی اول با افزایشی 10 الی 20 درصدی ، مواجه بوده ایم.
2-چگونگی ایجاد رغبت دردانش آموزان مدرسه راهنمایی تربیت شیخ حسن برای شرکت فعال درنماز جماعت
مرضیه قدکساز
هدف :اقدام پژوهی
چکیده:بر پایی نماز در مدارس وظیفه ای خطیر و بسیار حساس است، زیرا مدارس جدای از ویژگیهای منحصر به فرد، محل تشویق، اضطراب، رقابت های نگران کننده توأم با شکست و پدیده های ناخوشایند دیگری است که هر کدام از آن ها به تنهایی قادر به تبدیل محرکهای خنثی به محرکهای شرطی نیرومند فراخوان اضطراب و حالات ناخوشایند روانی می باشند . بنابراین ایجاد اصلاحات بنیادی به منظور تغییر در نگرش دانش آموزان نسبت به مناسک جاری به ویژه نماز جماعت می تواند زمینه ساز تحولات اساسی در شخصیت دانش آموزان شود و نه تنها نگرش آنها را نسبت به صورت ظاهری عبادات بهبود بخشد . بلکه در جهت گیری اصولی به سوی ارزشهای انسانی آنها را هدایت نماید. بسیاری از مشکلات فردی و اجتماعی کاهش یافته و تهاجم فرهنگی بیگانه به نسل نو چندان کاری از پیش نخواهد برد و در زمینه فکری و اخلاقی از انحراف مصون خواهندماند .
همه ی کودکان و نوجوانان ، محتاج هدایتند و به یک برنامه ی صحیح زندگی نیاز دارند . این نیاز برآورده نمی شود ، مگر با پرورش حس مذهبی ، احیاء فطرت و فراهم نمودن زمینه های رشد و به کمال رساندن فضایل اخلاقی آنها که نماز کامل ترین پاسخ به عالی ترین نیاز انسان است.
در دین ما نماز به عنوان ستون دین تلقی شده و ملاک ارزش آدمی و قبولی کلیه ی اعمال و فرائض دیگر اوست و اگر درست اقامه گردد، به عنوان معراج مؤمن و رأس دین شمرده می شود،که نیاز به مداومت ومحافظت دارد.
نتیجه گیری
تمام همکاران در این پژوهش بیان نمودند که این موفقیت بر اساس کارهایی بوده که با هم انجام داده بودیم .خوشحال بودند ومرا تشویق به ادامه ی کارها یی نظیر این کار نمودند ودرخواست کردند نسخه ای از کارم را در اختیار شان قرار دهم . امام جماعت مسجد واولیاء نیز بیان داشتند که فرزند انشان علاوه بر اینکه به نماز اهمیت می دهند ، هنگامی که به خانه می رسند، با عجله از ما می خواهند به آنها غذا دهیم تا در نماز حاضر شوند .برادران وخواهرانشان بیان می کردند :اگر ما در خواندن نماز کاهلی کنیم فوری تذکرمی دهند و از اهمیت نماز برایمان حرف می نند. والدین می گفتند : هر جای نماز و یا وضو اشتباه می کنیم ،اشتباه ما را گوشزد کرده و اصلاح می نمایند .
پیشنهادات
1-آشنا نمودن خانواده ها به شیوه های تاثیر گذاری بر فرزندانشان.
2- آشنا کردن دانش آموزان با فلسفه ی مسائل مذهبی و این موضوع که اصلا چرا ما باید نماز بخوانیم و فلسفه عبادت خدا چیست
3- معرفی الگو های شایسته در مسائل مذهبی .
3-چگونه می توانم تعداد دانش آموزان شرکت کننده در نماز جماعت را افزایش دهم؟
شهرزاد افضل
هدف : اقدام پژوهی
چکیده :توجه به این که نماز آرامش دهنده ی دلها ، اصلاح کنندۀ فرد و اجتماع و پرچم اسلام است و عاملی است که موجب رهایی افراد از تنبلی ، گناه ، تباهی و دیگر رفتارهای زشت می شود ، و یکی از راههای تربیت دینی کودکان و نوجوانان ، یاد دادن نماز و شرکت دادن آنها در نماز جماعت می باشد ، برآن شدم تا در مدرسه نماز جماعت برگزار نمایم.
مطلوب این بود که اکثر دانش آموزان در نماز شرکت نمایند. امّا این تصور من صحیح نبود و تعداد کمی از دانش آموزان راغب به شرکت در نماز جماعت مدرسه بودند؛ به طوری که تعداد شرکت کنندگان در حد یکی از کلاسها هم نبود . و این مهمترین مسئله ای بود که توجه مرا به خود جلب کرد و باعث شد که اقدام به این پژوهش بنمایم که :
چگونه می توانم دانش آموزان را ترغیب نمایم تا در نماز جماعت مدرسه شرکت نمایند و راهکارهای ایجاد انگیزه در دانش آموزان برای شرکت در نماز جماعت مدرسه چیست ؟
نتیجه
با تلاش مداومی که در طول حدود 4 ماه داشتیم ، توانستیم با گرد آوری اطلاعات و تجزیه و تحلیل آنها اقداماتی انجام دهیم که نتیجة آنان به این شرح است :
1- وضعیت موجود ما، از 35 درصد به وضعیت مطلوب 90 درصد، یعنی ایده ال مورد نظرمان رسیده است .
2- اشکالات نماز وشرایط برگزاری نماز جماعت دانش آموزان به طور کامل رفع شده است .
3- دانش آموزان با اشتیاق واز روی اختیار هر روز خودشان مقدمات برگزاری نماز را مهیا می کنند.
پیشنهاد
1- برگزاری مسابقات گوناگون در رابطه با نماز ؛ مثل : مسابقه ی انشا ، کتا ب خوانی و... .
2- مشارکت وهمکاری تمام اولیا ء مدرسه در تربیت مذهبی دانش آموزان واین امر را فقط وظیفه ی مربی تربیتی ندانیم .
3-سپردن امور اجرایی نماز به خود دانش آموزان و حتی می توان کل مسئولیت ها را به دانش آموزان داد که حتی مسئولین و معلمان مدرسه هم در نماز جماعت شرکت نکنند و دانش آموزان خودشان نظم و انضباط را در نماز خانه برقرار نمایند .
4- استفاده از فرشهای سجاده ایی در نماز خانه و همچنین استفاده از گلاب و عطر برای خوشبو کردن فضای مدرسه که به جذب بیشتر دانش آموزان به نماز جماعت کمک می کند .
4-چگونه توانستم دانش‌آموزان را به نمازجماعت علاقمند کنم؟
ثریا حسن پور
هدف:اقدام پژوهی
چکیده : بدون تردید ،همه ی جوانان و نوجوانان، بالفطره استعداد پذیرش و انجام تکالیف مذهبی را دارند اما آنچه مهم است ، چگونگی روش ها و ارائۀ شیوه های جذب آنها به سوی تکالیف مذهبی است . با اعتقاد بر این اصل بود که بر آن شدم تا دریابم که راهها و شیوه های جذب دانش آموزان به اقامۀ نماز جماعت ، که عالی ترین ارتباط انسان با خداست، چیست؟
من به عنوان مربی تربیتی مدرسه ، که در هدایت دانش آموزان به سوی مسائل مذهبی و تربیت دینی آنان نقش مهمتری دارم ، می خواهم بدانم که راهکارهای ایجاد انگیزه در دانش آموزان، برای شرکت در نماز جماعت چیست ؟ و چگونه می توانم آنان را نسبت به شرکت در نماز جماعت مدرسه ترغیب نمایم.
نتیجه
طبق گفته ی والدین ،دانش آموزان نه فقط خود نماز می خوانند، بلکه در خانواده نیز اقدام به رفع اشکال وضو و نماز والدین و دیگر اعضای خانوده ی خود می نماید.
آنها بدون احساس کمرویی هر جا به اشکالی برخورد می کنند، با من در میان می گذارند . این نشان می دهد که هم از نظر روحیه وهم از نظر رشد اجتماعی متحول شده اند .
همکاران از این پیشامد بسیار خوشحالند و من می توانم آنها را تشویق به انجام پژوهش بنمایم؛ چون یکی از اهداف آموزش وپرورش تربیت معلمان پژوهنده است .
می توانم این تجربه را در اختیار سایر همکاران وآموزش وپرورش منطقه ام قرار دهم تا راهنمای علمی برای همکاران باشد .
ضمن اینکه در این راه به تجربه ای پژوهشی دست پیدا کردم ،جهت اجرای پژوهش های بعدی انگیزه ای مضاعف بدست آورده ام
پیشنهادات
- پیشنهاد می شود برای انجام هر کاری تشویق فراموش نشود همچنین می توان برای تشویق فعالین نماز از اردوهای تشویقی تحت عنوان اردوی نماز استفاده کرد .
در بین نماز ، احکام و قصه های قرآنی گفته شود و مسابقات فکری با اهداء جوایز برگزار شود .
پیشنهاد می شود سازمان های آموزش و پرورش و مدیران محترم مدارس با معلمان برای بهسازی و امکانات هرچه بهتر و بیشتر نمازخانه ، سرویسهای بهداشتی و وضوخانه مورد نیاز همکاری نمایند .
5- روش های دعوت کودکان و نوجوانان به نماز در خانواده
غلامحسین حیدری
هدف :پایان نامه
چکیده : خانوده منظومه ای متشکل از زن و مرد و فرزندان است که یک سلسله روابط عمیق روحی –عاطفی – اقتصادی –اجتماعی و فرهنگی میان آنان جاری است و با هدف رفع نیاز وکسب آرامش در حیطه روابط بالا و تولید و تربیت نسل به حیات خود ادامه می دهد.
با محبت وجذاب نمودن نمازوتشویق کودک ونادیده گرفتن اشتباه های کوچک وتلاش برای کاهش دشواری اعمال عبادی نزد کودک ومانوس نمودن وی با خدا می توان کودک را با عبادت وآموزه های دینی آشنا نمود .
تصمیم گرفتم از طریق مصاحبه، مشاهده، مطالعه و برگزاری جلسات با اولیاء و همکاران اطلاعات کافی را در این زمینه کسب کنم و پس از بررسی دلایل مشکل، راه‌حلهای عملی و ابتکاری به دست آورم.
تجزیه و تحلیل داده ها
با توجه به بافته های علمی علل بی توجهی به نماز را در نوجوانان می توان به چند دسته تقسیم کرد :
1 – علل مربوط به خود نوجوان 2 – علل مربوط به خانواده 3 – علل مربوط به گروه همسالان
4 – علل مربوط به جوّ و محیط .
بنابراین اگر بخواهیم در طریق اصلاح ، قدم برداشته بایستی : به علل بی توجهی به نماز توجه نموده برای زدودن آثار و عوامل مهم در بی توجهی به نماز اقدام نماییم .
دوران نوجوانی مصادف است با بروز بیداری های متعدد در وجود نوجوان که هر کدام از آن ها می توانند زمینه رشد و سعادت و در صورت عدم هدایت آن ها ، موجب بدبختی باشند. مهمترین آن ها :
1 – بیداری فطرت 2 – بیداری مذهب 3 – بیداری جهان بینی 4 – بیداری وجدان 5 – بیداری رغبت به تعالی 6 – بیداری استدلال 7 – بیداری غدد .
از تجزیه و تحلیل یافته‌های اولیه از طریق راههای مختلف جمع‌آوری اطلاعات ذکر شده حدود سی مورد راه حل یافت شد.
راه‌حل های انتخابی و اجرا
پس از بررسی راه‌حل های پیشنهادی و اعتبار بخشی به آنها ده مورد از آنها انتخاب و اجرا شد در ضمن بعضی از این راه‌حلها به صورت تلفیقی اجرا شد. 1- برگزاری جلسه با اولیای دانش‌آموزان جهت توجیه و دادن اطلاعات و آگاهی‌های لازم در مورد اهمیت موضوع متوجه شدم که بعضی از این دلایل مربوط به عدم همکاری و آگاهی اولیاء از اهمیت پرداختن به مسئله نماز و نماز جماعت در سن دبستان میباشد جلسه‌ای را ترتیب دادم و در مورد اهمیت پرداختن به موضوع و آثار مثبت آن و همچنین به آثار منفی آن که ناشی از اهمیت ندادن به موضوع علاقمند کردن دانش‌آموزان به نماز و نماز جماعت در دوران دبستان حاصل می‌شود پرداختم و هدفم را از برقراری جلسه برای آنها توضیح دادم و زمینه‌های همکاری اولیاء در منزل و مدرسه معین شد. 2- با همکاری مربی پرورشی آموزشگاه جهت بالا بردن آگاهی‌های دانش‌آموزان از آثار و پاداش‌های نماز جماعت از آنها خواستیم درباره آثار نماز تحقیقی انجام دهندو در کلاس ارائه می‌دادند و مورد تشویق قرار می‌گرفتند 3- توجه خاص به رویکرد الگویی و استفاده از تشویق‌های کلامی: خودم به طور مرتب در نماز جماعت شرکت می کردم. در نمازخانه به برخوردهای نمازگزاران با همدیگر توجه می‌کردم و همچنین بعد از اتمام نماز جماعت با گفتن جملات زیبا به دانش آموزان دست دادن با آنها و با لبخند همهی بچه‌ها را بدرقه می‌کردم و این کارها باعث ترغیب دانش‌آموزان می‌شد. 4- استفاده از روشهای غیر مستقیم و جذاب جهت رفع اشکال‌های دانش‌آموزان در زمینه نماز. بعد از مشاهده‌ی رفتارهای نادرست بعضی از دانش‌آموزان در نمازخانه و جاهای دیگر و همچنین برای رفع اشکال‌های آنها در مورد احکام نماز جماعت از روشهای غیر مستقیم مثل شعر، خاطره و غیره استفاده می‌کردم و چون خود دانش‌آموزان این موارد را نقد و بررسی می‌کردند تأثیر زیادی در پیشرفت کارم داشت. 5- هر روز یک نفر از دانش‌آموزان بعد از نماز جماعت احساس خود را در مورد شرکت در نماز جماعت بیان کند و به بچه‌ها توضیح دهد و همچنین در مورد اهمیت نماز جماعت و خصوصیات یک دختر مسلمان و نمازگزار برای دوستانش صحبت کند در ضمن این فعالیت‌ها را می‌تواند در قالب نمایش و شعر، داستان، خاطره، نقاشی، احادیث و روایات، کاردستی و مقاله ارائه دهد که دانش‌آموزان خیلی استقبال کردند و موجب شادی و نشاط و بالا رفتن آگاهی‌های دانش آموزان و بالا رفتن اعتماد به نفس و خلاقیت در دانش‌آموزان شده بود. 7- استفاده از برگه‌های تقدیر و تشکر از همکاران توسط دانش‌آموزان کارتهایی با ابتکار خودم و یا نظرخواهی از دانش‌اموزان تهیه شد و برای تشویق همکاران و تقویت روحیه تقدیر و تشکر از دیگران بدون در نظر گرفتن سن افراد در دانش‌آموزان این فعالیت انجام گرفت و همکاران شرکت کننده در نماز جماعت این کارتها را از دانش‌آموزنم دریافت می‌کردند. (این برگه ها را به صورت تایپ شده در اختیار دانش‌آموزان قرار داده بودم). 8- تشویق و ترغیب بااهداء جوایز به صورت معنوی و مادی در پاسخ به جوابهای مسابقات در بین نماز – کارت امتیاز به شرکت کنندگان برای قرار دادن عکس آنها در سالن به عنوان دانش آموزان نمازگزار– و به کار بردن کلمات تحسین برانگیز از رفتار خوب دانش آموزان در نمازخانه 9 -اجرای یک طرح که امام جماعت با ظاهری آراسته و با روش های پیام رسانی جذاب در مابین نماز مطالب تازه و به دور از تکرار بیان کند 10- با بهره گیری از وسایل گرمایشی و نظافت، چیدمان وسایل مثل مهر و قرآن با همکاری خدمتگزار مدرسه انجام شد و همچنین مرتب بودن پرده ها و نصب پوستر توسط معلم پرورشی در این رابطه، فضای نمازخانه بسیار آراسته شد.11-در پایان از تمام فعالیت‌های دانش‌آموزان در زمینه نماز نمایشگاهی تحت عنوان نمایشگاه نماز برگزار گردید و مورد تشویق و تقدیر قرار گرفتند و جوایزی اهدا شد.
شواهد 2
1- دانش آموزان بدون گفتن ما و بدون متوسل شدن به زور و ترساندن با علاقه و انگیزه در نماز جماعت شرکت می‌کردند.
2- مدیر آموزشگاه از ارزشیابی‌هایی که به طور مستمر از لحاظ کیفی و کمی از دانش آموزان به عمل آورده بود احساس رضایت و خوشحالی داشتند.
3- اولیای محترم از روشهای بکار گرفته شده استقبال می‌کردند و ابراز می‌کردند که بچه‌هایشان نمازهای روزانه‌ی خود را مرتب می‌خوانند و همچنین بسیاری از مشکلات اخلاقی و رفتاری آنها برطرف شده است.
4- آگاهی‌های دانش‌آموزان و اولیاء در مورد اهمیت نماز و نماز جماعت افزایش یافته بود.
5- دانش‌آموزان به خاطر امتیازات مادی مثل کارت و شکلات و جایزه در نماز جماعت شرکت نمی‌کردند. چرا که عملاً مشاهده کردم که با جذب همه اینها و جایگزین کردن روشهای متنوع و جذاب تعداد علاقمندان به نماز جماعت افزایش یافته بود.
6- دانش آموزان در نماز جماعت به خاطر جا گرفتن دعوا نمی‌کردند و هر کسی جای خودش می‌نشست و در مقابل اشتباهات دوستانشان با مهربانی و صحبت با آنها برخورد می کردند.
پیشنهادات
فراهم کردن زمینه تشویق والدین ، برای مشارکت دادن دانش آموزان در نماز جماعت مدارس مور د بررسی قرار
گیرد.وهمچنین تاثیر دوستان و معاشرت در نوجوانان در جلب آنها به نماز بررسی شود.
بررسی علل مربوط به خود نوجوان رادر جذب او به نمازمیتوان تحقیق کرد. بررسی علل مربوط به خانواده در جذب و گرایش به
سوی نماز بررسی نظرات دانش آموزان در خصوص چگونگی اجرای نماز جماعت آموزشگاه را میتوان انجام داد.
نتیجه گیری
عوامل موثر به شرکت دانش آموزان در نماز جماعت را در طی 2 ماه مورد بررسی قرار دادم . نتایج به دست آمده حاکی از ان
است که: در اجرای طرح شرکت اولیاء مدرسه میانگین شرکت دانش آموزان 23 درصد نسبت به قبل از اجرای طرح افزایش داشته اند.
استفاده ازتشویق نیز منجر به افزایش 5/27 درصدی شر کت کنندگان در نماز جماعت مدر سه شده است.
افزایش اگاهی دانش اموز ان در باره اهمیت نمازو اثار معنوی ان در زندگی ایشان هم باعث رشد 13 درصدی شرکت کنندگان شد..
انتخاب موضوعات مناسب توسط امام جماعت باعث گردید تا تعداد شرکت کنندگان 7 درصد رشد داشته باشد.
زیبا سازی محیط نماز خانه باعث افزایش 5/10 درصدی شرکت کنندگان در نماز جماعت مدرسه گردیده است. با توجه به
نتایج بدست امده از اجرای طرح معلوم می گردد که بیشترین افزایش تعداد شرکت کنندگان در نماز جماعت اموزشگاه مر بوط به
عامل تشویق 5/72درصد وکمترین افزایش مربوط به امام جماعت با 7درصد رشد می باشد.
